Wątpliwości po wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie czasu pracy sędziów

W Trybunale Konstytucyjnym 7 maja zakończyła się (przynajmniej w Polsce) rozpoczęta jeszcze w 2007 r. prawna batalia warszawskiego sędziego, który starał się uzyskać, jak każda inna pracująca osoba, wynagrodzenie za pracę świadczoną ponad normy czasu pracy przewidziane dla ogółu pracowników w naszym kraju. Zakończyła się, niestety, niepowodzeniem. W sprawie SK 11/11 został ogłoszony wyrok, z którego wynika, że art. 83 ustawy z 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych, dalej: usp w brzmieniu: „Czas pracy sędziego jest określony wymiarem jego zadań" w zakresie, w jakim nie ustala maksymalnych norm czasu pracy sędziego sądu powszechnego, nie określa precyzyjnie sytuacji, w jakich dopuszczalne jest ich przekroczenie i wyłącza prawo do rekompensaty w postaci dodatkowego wynagrodzenia lub ekwiwalentnego czasu wolnego od pracy za świadczenie pracy w rozmiarze wykraczającym ponad takie normy, jest zgodny z art. 66 w zw. z art. 24 Konstytucji RP oraz nie jest niezgodny z jej art. 30 i art. 47 w zw. z art. 71 ust. 1.

Jak do tego doszło?

Sędzia T.G.C. w okresie od 1 stycznia 2006 r. do 3 kwietnia 2007 r. wykonywał powierzone mu czynności orzecznicze w warszawskim sądzie rejonowym w wymiarze znacznie przekraczającym 40-godzinny czas pracy, o którym mowa w art. 129 § 1 k.p. Ponieważ nie uzyskał z tego tytułu żadnego ekwiwalentu, zdecydował się pozwać swego pracodawcę – sąd rejonowy o zapłatę wynagrodzenia za godziny nadliczbowe. Wyrokiem wstępnym z 28 maja 2008 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń w wyroku wstępnym ustalił, że przysługuje mu wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych.

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie, rozpatrując apelację pozwanego sądu rejonowego, uznał, że występująca w sprawie wątpliwość prawna powinna zostać rozstrzygnięta przez Sąd Najwyższy i tym samym przedstawił ją temu sądowi do rozstrzygnięcia. SN w precedensowej uchwale z 28 kwietnia 2009 r., II PZP 2/09 uznał, że sędziemu sądu powszechnego nie przysługuje dodatkowe wynagrodzenie na zasadach wynikających z art. 1511 k.p. w razie świadczenia pracy w rozmiarze wykraczającym poza normy czasu pracy ustanowione w art. 129 § 1 k.p. wskazując, że pomimo podobieństwa sformułowań przepisu ustawy czas pracy sędziów nie jest zadaniowym czasem pracy w rozumieniu k.p., a tym samym prawo do dodatkowego wynagrodzenia nie przysługuje. Po tym, wiążącym stanowisku najwyższej instancji sądowej, Sąd Okręgowy w Warszawie zobligowany był apelację uwzględnić i powództwo oddalić – co też się stało.

Trudno oczekiwać, aby orzeczenie TK służyło respektowaniu zasady sędziowskiej niezawisłości

To jednak otwarło sędziemu drogę do złożenia skargi konstytucyjnej do TK. W toku postępowania wywołanego tą skargą, tak w jego części pisemnej, jak i w stanowiskach prezentowanych ustnie na rozprawie, jego pozostali uczestnicy (Sejm RP i prokurator generalny RP) zgodnie twierdzili, że skarga nie znajduje uzasadnienia. Co więcej, reprezentujący Sejm przewodniczący Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka poseł Jerzy Kozdroń wskazywał, że nazywanie sądu pracodawcą sędziego to nadużycie, albowiem nikt ze strony sądu – w tym prezes czy przewodniczący wydziału – nie mogą nakazać sędziemu pracy w określonych dniach i godzinach. To wyłącznie sam sędzia decyduje o tym, mając na uwadze zadania, jakie zostały przed nim postawione. Podobne stanowisko prezentował na rozprawie przedstawiciel prokuratora generalnego.

Argumentacja ta przekonała Trybunał. W ustnych motywach orzeczenia, a następnie w jego uzasadnieniu sędzia Maria Gintowt-Jankowicz w dużej części odwołała się do toku rozumowania przyjętego przeszło cztery lata wcześniej przez Sąd Najwyższy. Wskazała m.in. na to, że zastosowanie prokonstytucyjnej wykładni przepisu art. 83 u.s.p. prowadzi do wniosku, że sędzia nie może być w ogóle uznany za pracownika, zaś zdaniem TK niezbędna jest interwencja ustawodawcy, by nadać stosunkowi służbowemu sędziego wszystkie cechy stosunku publicznoprawnego.

TK wskazał również na powiązanie czasu pracy sędziego z zasadami jego wynagradzania, twierdząc, że brak uzależnienia jego wysokości od liczby spraw, szybkości i sposobu orzekania oraz jakkolwiek rozumianych sukcesów w pracy, należy uznać za rozwiązanie podkreślające szacunek dla urzędu sędziego i gwarantujące jego niezawisłość.

W odpowiedzi na zarzut braku jakichkolwiek norm ograniczających czas pracy sędziego, a tym samym uznanie art. 83 u.s.p. za przepis godzący również w konstytucyjne zasady ochrony życia prywatnego, rodzinnego i prawa do swobodnego decydowania o swoim życiu osobistym, wskazano na gwarancje prawa do wypoczynku stanowiące część europejskiego prawa socjalnego, a wynikające z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/88/WE z 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy i potencjalną możliwość ponoszenia przez państwo odpowiedzialności cywilnoprawnej za jego naruszenie. Odnośnie problemów z przeciążeniem czynnościami niewykonalnymi w czasie pracy odpowiadającym pracowniczemu wskazano, że należy takiego rodzaju sytuacje sygnalizować przełożonym jednocześnie jednak przestrzegając (i posiłkując się w tym celu orzeczeniem wydanym w sędziowskim postępowaniu dyscyplinarnym), iż zbyt daleko idąca aktywność sędziego w tym zakresie może być uznana za sprzeczną z zasadami etyki sędziowskiej ze wszelkimi tego faktu skutkami.

Przeciwny skutek

Nie usiłując nawet przeprowadzić szczegółowej polemiki z tak przedstawionym tokiem rozumowania pozwolę sobie zauważyć, że nie sposób oprzeć się konstatacji, iż z wykorzystaniem niewątpliwie słusznych założeń o koniecznej dbałości o zachowanie godności urzędu sędziowskiego i pełne respektowanie sędziowskiej niezawisłości Trybunał wydał orzeczenie, którego skutek może być wręcz przeciwny, albowiem doprowadzić może do obniżenia w oczach społeczeństwa prestiżu urzędu sędziowskiego, a piastunów tegoż postawi w sytuacji, w której zachowanie w pełni niezawisłe stanie się zachowaniem ryzykownym, co z kolei spowodować może, niedopuszczalne zwłaszcza w tym środowisku, pokusy prezentowania postaw oportunistycznych.

Można postawić pytanie: skąd tak ostra ocena? Odpowiedź nie jest szczególnie skomplikowana: proszę się zastanowić, jak będziemy cenić przedstawiciela zawodu, który to zawód charakteryzuje się tym, że nominalnie należy do najbardziej prestiżowych, a w rzeczywistości jego przedstawiciele w zamian za zarobki średniej wysokości faktycznie mogą być zmuszani (w majestacie prawa!) do pracy ponad siły i bez ograniczeń czasowych, jeżeli tylko takie są potrzeby.

Co więcej, potrzeby te wynikają i są definiowane przez władzę polityczną z definicji odpowiadającą za swe decyzje, oględnie rzecz ujmując – w ograniczonym zakresie, zaś ów przedstawiciel władzy sądowniczej, który te obowiązki wypełniać musi – teoretycznie przecież władzy politycznej równorzędnej – nie ma żadnego wpływu na to, czy i kiedy takie potrzeby wymagające zwiększonego wysiłku powstaną, ponieważ nie ma wpływu, a nawet wiedzy, jaka będzie ilość pracy przydzielonej mu do wykonania i jak się to będzie zmieniać. Przedstawiciel tego zawodu nie ma również wpływu na to, w jaki sposób zostanie ta praca zorganizowana, a w szczególności, czy z dnia na dzień nie zwiększy się mu ilości obowiązków, nie odbierze pomocnika w postaci asystenta czy wykwalifikowanego pracownika sekretariatu itp., itd.