Hermeliński: W sprawie składu PKW prezydent jest związany stanowiskiem Sejmu

Premier Donald Tusk 15 stycznia 2023 r. na konferencji prasowej poinformował, że się one 7 kwietnia 2024 r., natomiast druga tura będzie miała miejsce 21 kwietnia 2024 r. Zgodnie z art. 371 kodeksu wyborczego datę wyborów zarządza się nie wcześniej niż na cztery miesiące i nie później niż na trzy miesiące przed upływem kadencji rad. Dzień głosowania wyznacza się na dzień wolny od pracy przypadający nie wcześniej niż na 30 dni i nie później niż na 7 dni przed upływem kadencji rad. Kadencje obecnych rad upływają 30 kwietnia 2024 r., co oznacza, że wybory samorządowe muszą się odbyć między 31 marca a 23 kwietnia 2024 r.

Dziewięciu członków PKW

Wybory przeprowadzają komisje wyborcze pod nadzorem Państwowej Komisji Wyborczej i komisarzy wyborczych. Zgodnie z art. 157 par. 2 kodeksu wyborczego PKW liczy dziewięciu członków: jednego sędziego Trybunału Konstytucyjnego, jednego sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz siedem osób „mających kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego, wskazanych przez Sejm”. Obecny mieszany skład PKW został powołany przez prezydenta 20 stycznia 2020 r. w wyniku zmian do kodeksu wyborczego dokonanych przez Prawo i Sprawiedliwość. Ich mocą usunięto ze składu PKW 7 sędziów wskazywanych dotychczas przez prezesów TK i NSA oraz I prezesa Sądu Najwyższego, pozostawiając tylko jednego sędziego TK i jednego sędziego NSA.

Zgodnie z art. 157 par. 4a kodeksu wyborczego kandydatów nie-sędziów do PKW wskazują kluby parlamentarne lub poselskie, z tym że liczba tych członków musi odzwierciedlać proporcjonalnie ich reprezentację w Sejmie, a jeden klub może wskazać maksymalnie trzy osoby (par. 4b tego artykułu). Kadencja tych członków PKW odpowiada kadencji Sejmu. Natomiast członkowie PKW będący sędziami pełnią swoje funkcje przez 9-letnią kadencję.

Kodeks wyborczy w art. 158 przewiduje szereg przypadków wygaśnięcia członkostwa w PKW, przy czym wskazuje, iż niezależnie od wskazanych tam sytuacji członkostwo osób nie będących sędziami wygasa z mocy prawa po upływie 150 dni od dnia wyborów do Sejmu (czyli w obecnej sytuacji wygasłoby 13 marca 2023 r., gdyby – hipotetycznie – do tej daty nie powołano nowego składu PKW).

Grudniowa uchwała Sejmu

Sejm 21 grudnia 2023 r. podjął uchwałę w sprawie wskazania nie będących sędziami członków Państwowej Komisji Wyborczej o treści: „Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, na podstawie art. 157 § 2 pkt 3 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (DzU z 2023 r. poz. 2408) oraz art. 31b ust. 9 w związku z art. 31 ust. 1 Regulaminu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, wskazuje na członków Państwowej Komisji Wyborczej następujące osoby: Ryszarda Balickiego, Pawła Gierasa, Ryszarda Romana Kalisza, Macieja Klisia, Arkadiusza Damiana Pikulika, Konrada Składowskiego, Mirosława Suskiego”. Należy tu zwrócić uwagę na słowo „wskazuje”, które jest powtórzeniem takiego samego zwrotu zawartego w art. 157 par. 2 pkt 3 kodeksu wyborczego („W skład Państwowej Komisji Wyborczej wchodzą: (…) 3. 7 osób mających kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego wskazanych przez Sejm”).

Zgodnie z art. 157 par. 3 „członków Państwowej Komisji Wyborczej powołuje Prezydent Rzeczypospolitej w drodze postanowienia”. Z dostępnych informacji prasowych można wywnioskować, że wynikające ze wspomnianej uchwały Sejmu proporcje odzwierciedlające reprezentację klubów poselskich kwestionuje prezydent. Jego współpracownicy podnoszą wątpliwość, czy PiS jako najliczniejszy klub w Sejmie powinien mieć tyle samo członków PKW, co o kilkadziesiąt osób mniej liczny klub KO, w związku z czym wysłane zostało w tej sprawie pismo do marszałka Sejmu z prośbą o wyjaśnienia.

Podkreślić w tym miejscu należy, że powołanie członków PKW (zarówno sędziów, jak i pozostałych członków) następuje jako konsekwencja wskazania zarówno sędziów przez prezesów obu sądów, jak też pozostałych członków przez Sejm. Sformułowanie "wskazanie" różni się istotnie od "wniosku" mającego niewiążący materialnie charakter, toteż prezydent nie może nie zaaprobować przedstawionych mu kandydatur, ani tym bardziej domagać się jakichkolwiek korekt we wskazanym mu składzie (tak m.in. „Kodeks wyborczy. Komentarz”, prof. dr hab. Bogusław Banaszak, dr Justyna Michalska, dr hab. Beata Stępień-Załucka 2023).

Słownik języka polskiego PWN pod hasłem „wskazanie” rozumie „zalecenie lub pouczenie”, a pod hasłem „wskazać” rozumie „wyznaczyć lub polecić kogoś”. Kompetencja prezydenta ma zatem charakter jedynie nominacyjny. Ponadto zawarte we wzmiankowanym wyżej przepisie sformułowanie "powołuje Prezydent Rzeczypospolitej w drodze postanowienia" wyraźnie wskazuje na to, że prezydent jest związany stanowiskiem prezesów obu najwyższych organów władzy sądowniczej oraz Sejmu.

Czytaj więcej

Polityka

Nowy front wojny: Przed wyborami czeka nas starcie rządu z Andrzejem Dudą o PKW

Na progu kampanii samorządowej rozkręca się spór o obsadę Państwowej Komisji Wyborczej.

Wybory samorządowe to najtrudniejsze wybory z organizacyjnego punktu widzenia

Nie ma zatem powodów do dalszej zwłoki w powoływaniu przez prezydenta członków PKW, o których mowa w art. 157 par. 2 pkt 3 kodeksu wyborczego. Z porównania składu nowo wskazanych przez Sejm członków PKW oraz dotychczasowego składu wynika, iż cztery osoby po raz pierwszy zasiądą w PKW. Dobrze byłoby, gdyby mogły jak najszybciej zacząć się wdrażać do nowych zapewne dla siebie obowiązków.

Wybory samorządowe to najtrudniejsze wybory z organizacyjnego punktu widzenia, dlatego też wymagają długiego czasu przygotowań. Obywatele wybierają wówczas swoich przedstawicieli do rad gmin, powiatów i sejmików województw, a także wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Z uwagi na to, iż wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów odbywają się systemem większościowym, przewiduje się ponowne głosowanie w odstępie dwutygodniowym na wypadek, gdyby żaden z kandydatów nie otrzymał więcej, niż połowy ważnie oddanych głosów.