Miejsce dla tych, którym zabrano własność

[b]Jak to się stało, że pan, z zawodu ekonomista i socjolog, specjalista od ochrony środowiska i energetyki, zajmujący kierownicze stanowiska biznesowe za granicą, został w grudniu ubiegłego roku wybrany na prezesa Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego?[/b]

[b] Jerzy Mańkowski:[/b] W wyniku dekretu o tzw. reformie rolnej moich rodziców wysiedlono z majątku w Brodnicy Śremskiej, 25 km od Poznania. Po studiach w Belgii i przepracowaniu 22 lat na Zachodzie i w krajach afrykańskich w 1992 r. przyjechałem do Polski. W “Rzeczpospolitej” znalazłem ogłoszenie, że Agencja Nieruchomości Rolnych wystawia na sprzedaż zespół pałacowo-parkowy w Brodnicy. Razem z pozostałymi spadkobiercami udało się zablokować sprzedaż, a pod koniec 1998 r. odkupić na korzystnych warunkach ten kawałek rodzinnego majątku.

[b]I co pan z nim zrobił?[/b]

Po gruntownym remoncie powstał jedyny w Polsce rodzinny pałac należący do prestiżowej francuskiej sieci hotelowej. Obecnie prowadzi go założona przeze mnie spółka z o.o. Global Consulting, wykonująca też prace konsultingowe z dziedziny ochrony środowiska i energetyki.

[b]Czy tak właśnie miałaby wyglądać przyszłość ziemiaństwa w Polsce?[/b]

To tylko jeden z możliwych przykładów przedsiębiorczości. A jednocześnie przełamywania stereotypów. Ziemiaństwo reprezentują dziś w Polsce i za granicą jakieś 2 miliony osób, których państwo nie potrafi uwzględnić w swoich planach rozwoju gospodarczego. Tymczasem dysponują one znaczącym kapitałem wiedzy i umiejętności, a także potencjałem inwestycyjnym i biznesowym, który mógłby być wykorzystany do aktywizacji obszarów wiejskich. Można by też próbować uzyskać na taką koncepcję, nazywam ją koncepcją powrotu, fundusze unijne.

[b]Czy wyobraża pan sobie, że jakikolwiek rząd mógłby zakwestionować dekret o reformie rolnej i zwrócić majątki ziemskie byłym właścicielom, a raczej ich spadkobiercom?[/b]

Pomijając sprawę, czy w tym dekrecie rzeczywiście chodziło o reformę rolną, nikt w Polskim Towarzystwie Ziemiańskim nie zamierza zabierać ziemi indywidualnym rolnikom. Objąłem funkcję prezesa PTZ nie po to, żeby mówić: “Oddajcie” czy “Wracajmy”, gdyż ani żaden rząd, ani właściciele nie byli i nie są na to przygotowani. Nikt nie podszedł do tego w sposób realistyczny.

[b]Co oznacza określenie “w sposób realistyczny”?[/b]

Młodzi ludzie, rozsiani po całym świecie spadkobiercy wywłaszczonych właścicieli majątków ziemskich, tylko wtedy wrócą do Polski i staną się przedsiębiorcami, gdy będą mieli możliwość prowadzenia rentownej działalności gospodarczej. Dotyczy to również tych, którzy cały czas są w kraju i już mają kapitały lub ogromną wiedzę. Ziemia i majątki to nie tylko rolnictwo, ale również rekreacja, turystyka, usługi, przemysł. Obszary wiejskie nie dostosowują się wystarczająco szybko do zmian w gospodarce światowej. Nadmierne uzależnienie od dotacji unijnych nie zachęca do myślenia o konkurencji i przedsiębiorczości. Co się stanie, kiedy dotacje stopnieją? Obszary wiejskie nie mogą działać tylko jako obszary rolnicze. Ich przyszłość powinniśmy widzieć również w małej i średniej przedsiębiorczości zbudowanej wokół większych projektów. Jest więc miejsce dla tych, którym zabrano własność, ale nie po to, aby odtwarzali to, co było, lecz by wprowadzili nowe doświadczenia. Jest to kapitał społeczny, o którego braku mówi “Strategia dla Polski 2030”.

[b]Podczas roboczego spotkania z jej autorem ministrem Michałem Boni, z doradcami banków i instytucji rządowych przedłożył pan założenia nowej koncepcji rozwiązania kwestii reprywatyzacyjnej. Spotkała się podobno także z dużym zainteresowaniem w Pałacu Prezydenckim. Na czym polega?[/b]

Jedną z ważnych idei jest włączenie ziemiaństwa do współpracy ze wszystkimi środowiskami rolniczymi zaangażowanymi w rozwój nowoczesnego rolnictwa i obszarów wiejskich oraz aktywny udział nowej generacji ziemiaństwa w programie “Strategia dla Polski 2030”. Koncepcja zakłada też współudział w pracach legislacyjnych, współdziałanie trzech stron istotnie zainteresowanych w uregulowaniu stosunków własnościowych nieruchomości rolnych pozostających nadal w gestii Skarbu Państwa. A więc dzierżawców gruntów, rolników i Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego.

[b]To bardzo ogólne stwierdzenia. A konkrety?[/b]

Jako Polskie Towarzystwo Ziemiańskie stawiamy sobie trzy cele: zablokowanie projektu ustawy o rekompensatach, który wyklucza zwrot w naturze, doprowadzenie do merytorycznych rozmów ze stroną rządową, tak aby powstał projekt gospodarczo i politycznie uzasadniony, wykazanie, że potrafimy dostosować ideały ziemiańskie do dzisiejszej rzeczywistości. W obecnych warunkach, gdy budżet państwa się sypie, projekt autorstwa Ministerstwa Skarbu Państwa przewidujący symboliczną rekompensatę pieniężną rozłożoną na wiele lat i żadnego oddawania w naturze jest nierealistyczny, gdyż nie ma na to środków, i pewnie zostałby też zablokowany prawnie. Projekt ten daje ograniczony czas na udowodnienie własności, wycenę zabranych majątków według narzuconych stawek i podjęcie decyzji, czy wybiera się marną rekompensatę rozłożoną na 15 lat (albo nic, jeżeli zabraknie środków w budżecie państwa) czy długą drogę procesową bez gwarancji sukcesu.

[b]Na sukces w sądzie ziemianie rzeczywiście nie mogą liczyć. W sprawach z dekretu o reformie rolnej można ewentualnie odzyskać dwór czy pałac z parkiem.[/b]

Dwory i pałace też są zwracane jedynie w długotrwałych niejednokrotnie i kosztownych procesach sądowych, a nie w drodze ustawowej, która pozwoliłaby ich uniknąć. Tę kwestię należałoby jak najszybciej rozstrzygnąć, ponieważ nieruchomości te ulegają w dalszym ciągu dekapitalizacji. A przecież pomogłyby uruchomić różne projekty gospodarcze angażujące środowiska wiejskie.

[b]Nie wierzę w sentyment powrotu. Myślę, że większości zależy głównie na pieniądzach. Czy nie jest czasem tak, że odzyskany dwór czy pałac niemal od razu wystawiany jest na sprzedaż?[/b]