Kontrowersje wokół zmian w kosztach egzekucyjnych

Opracowane przez Ministerstwo Finansów „Założenia do projektu ustawy o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji” (projekt z 25 maja 2010 r.) budzą liczne zastrzeżenia i wątpliwości. W art. 64 ustawy regulującym zasady pobierania kosztów egzekucyjnych MF nie przewidziało dalej idących zmian, choćby uwzględniających orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w odniesieniu do opłat pobieranych przez komorników.

[srodtytul]Przepis do wymiany[/srodtytul]

Z art. 64 ustawy wynika, że za dokonane czynności egzekucyjne organ pobiera opłaty stosunkowe w wysokości 4 proc., 5 proc., 6 proc., 10 proc. wartości egzekwowanej należności, przy czym przepis określa dolną granicę wysokości (nie mniej niż…), a nie wskazuje górnej. Jednocześnie stanowi (§ 8), że zapłata przez dłużnika egzekwowanej należności po dokonaniu czynności egzekucyjnej nie zwalnia dłużnika od obowiązku uiszczenia opłaty manipulacyjnej oraz opłat za czynności egzekucyjne i wydatków egzekucyjnych.

Regulacja nakładająca obowiązek zapłaty kosztów egzekucyjnych nawet wtedy, gdy organ nie dokonał skutecznej egzekucji roszczenia, jest nie tylko skrajnie rygorystyczna i ma charakter sankcyjny, ale też nie spełnia wymogu adekwatności zakładanego celu regulacji. Organ pobiera koszty egzekucyjne na rzecz budżetu państwa. Ich wysokość została zapewne ustalona na poziomie służącym skuteczności i efektywności egzekucji.

[wyimek]Dłużnicy na każdym etapie postępowania powinni być motywowani do dobrowolnego zaspokajania wierzycieli [/wyimek]

Zgodzić się należy, że podstawową kompetencją wyposażonego we władcze uprawnienia aparatu egzekucyjnego jest zaspokajanie roszczeń wierzycieli (w szczególności Skarbu Państwa), których dłużnicy opóźniają się z wywiązywaniem się ze zobowiązań. Niemniej dłużnicy ci na każdym etapie postępowania powinni być motywowani do dobrowolnego i pełnego zaspokojenia wierzycieli. Z tego punktu widzenia przepis art. 64 § 8 jest podwójnie nieadekwatny do celów regulacji:

- po pierwsze nie zachęca organu do podejmowania możliwie szybko działań, skoro opłata egzekucyjna może zostać pobrana również w razie niewyegzekwowania należności (zawsze przecież istnieje szansa, że dłużnik ureguluje zobowiązanie, a organ egzekucyjny, który nie podjął żadnych działań, i tak pobierze pełną opłatę egzekucyjną),

- po drugie zniechęca dłużników do dobrowolnego (choć spóźnionego) regulowania zobowiązań, ponieważ opłata egzekucyjna zostanie pobrana w pełnej wysokości bez względu na spełnienie świadczenia.

[srodtytul]Swoista sankcja[/srodtytul]

Można wręcz uznać, że ustawodawca nakłada swoistą sankcję na dłużnika, który choć z opóźnieniem – jednak wywiązuje się ze swoich zobowiązań. O ile bowiem opłata egzekucyjna mogłaby być uznana za swoistą karę finansową nakładaną na dłużnika po przeprowadzeniu skutecznej egzekucji z jego majątku, o tyle ta sama opłata nakładana na niego, gdy już dobrowolnie uregulował swe zobowiązania, staje się sui generis sankcją za zachowanie pożądane i zgodne z wymogami prawa oraz interesem wierzyciela.

Ponadto przepis art. 64 § 8, stanowiąc, że zapłata egzekwowanej należności po dokonaniu czynności egzekucyjnej nie zwalnia dłużnika od obowiązku uiszczenia opłaty egzekucyjnej, jednocześnie nie odnosi się do przypadków efektywnego wygaśnięcia zobowiązania dłużnika w inny sposób niż przez zapłatę. Przykładem takiego efektywnego wygaśnięcia zobowiązania podatkowego jest przeniesienie własności rzeczy i praw majątkowych, o którym mowa w art. 66 § 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=256B2D420EA46C47C4725A7B8DBBF453?id=176376]ordynacji podatkowej[/link]. Można w tym przypadku twierdzić, że skoro ustawodawca wyraźnie uregulował tylko możliwość pobrania opłat egzekucyjnych w razie zapłaty dochodzonych w postępowaniu egzekucyjnym kwot – to brak wyraźnej regulacji odnoszącej się do innego niż zapłata sposobu wykonania obowiązku, prowadzącego jednocześnie do efektywnego zaspokojenia wierzyciela na podstawie innej czynności niż zapłata, takich opłat pobrać nie pozwala. Nie ma bowiem bezpośredniego związku między prowadzeniem egzekucji skierowanej do innego majątku a efektywnym wykonaniem zobowiązania w sposób określony przepisami ordynacji podatkowej.

Jednakże brzmienie art. 64 § 8 ustawy, a przede wszystkim praktyka organów egzekucyjnych, nie daje dłużnikom pewności co do skutków ich działań na toczące się postępowanie egzekucyjne i ponoszone w jego ramach koszty.

[srodtytul]Według Trybunału[/srodtytul]

Podobne jak wyżej omówione rozwiązania prawne znajdowały się w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=A6E47FEBD349F81670E4519F590DBCDA?id=183360]ustawie o komornikach sądowych[/link]. Ustawa ta w zakresie opłat egzekucyjnych parokrotnie była przedmiotem badania przez [b]Trybunał Konstytucyjny[/b]. Istotne znaczenie ma przede wszystkim [b]wyrok z 17 maja 2005 r. (P6/04, OTK ZU m 5/A/2005, poz. 50)[/b], w którym Trybunał po raz pierwszy orzekł, że art. 49 zdanie drugie i trzecie w związku z art. 45 ust. 2 ustawy jest niezgodny z art. 2 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=8437A3027C61C778FEBF1E7BC49CA17F?id=77990]konstytucji[/link]. Po raz drugi [b]Trybunał orzekł tak w wyroku z 8 maja 2006 r. (P18/05 OTK-A 2006/5/53)[/b].

Trybunał w wyroku z 17 maja 2005 r. podkreślił, że komornika łączy z wierzycielem stosunek publicznoprawny. Ustawodawca przyjął tu model uzależniający opłatę egzekucyjną, będącą elementem wynagrodzenia komornika, od skuteczności egzekucji. Ponieważ art. 49 zdanie drugie i trzecie ustawy o komornikach pozwalał komornikowi na pobranie opłaty egzekucyjnej w razie umorzenia postępowania na wniosek wierzyciela, przepis ten został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za dysfunkcjonalny w świetle przyjętych przez ustawodawcę założeń, a przez to niezgodny z art. 2 konstytucji. Trybunał stwierdził, powołując pogląd [b]Sądu Najwyższego (postanowienie z 6 listopada 2003 r., III CZP 57/03)[/b], że jeżeli „opłata egzekucyjna ma służyć m.in. wynagrodzeniu komornika, to pobieranie jej (…) bez względu na zakres wykonanych czynności egzekucyjnych pozostaje w rażącej sprzeczności z zasadami wynagradzania”.

Zdaniem składu orzekającego dłużnicy na każdym etapie postępowania powinni być motywowani do dobrowolnego i pełnego zaspokajania wierzycieli. Obciążanie dłużników kosztami egzekucyjnymi za dobrowolne zaspokojenie wierzyciela, czyli zachowanie pożądane i zgodne zarówno z prawem, jak i interesem wierzyciela, jest nieadekwatne do celu regulacji, wykazuje cechy swoistej kary finansowej.

Trybunał podkreślił przy tym, że derogacja przepisu pozwalającego na pobieranie opłaty egzekucyjnej w wypadku umorzenia postępowania nie spowoduje niepożądanych skutków dla aparatu egzekucyjnego (komorników). W razie umorzenia postępowania komornik na podstawie art. 39 ustawy o komornikach zachowuje prawo do zwrotu wydatków gotówkowych poniesionych w toku egzekucji. Oznacza to, że jeśli w toku postępowania egzekucyjnego komornik poniesie konkretne wydatki, to – w zakresie określonym ustawą – może otrzymać ich zwrot, a zatem nie można mówić, że komornik ponosi straty wskutek umorzenia postępowania i braku opłaty stosunkowej.