W internetowym podziemiu

Projekt wprowadzenia w Polsce dowodów biometrycznych wzbudza wśród przedsiębiorców ogromne nadzieje. Liczą oni, że jego skuteczna realizacja pchnie do przodu sprawę zastosowania podpisu elektronicznego, który w naszym kraju praktycznie nie istnieje, choć już w 2001 r. prezydent Aleksander Kwaśniewski zapowiadał jego błyskawiczny rozwój. Okazało się to jednak wyłącznie propagandową zagrywką.

Wprowadzenie dowodu, w którym w formie elektronicznej zapisany będzie podpis obywatela, ma w założeniu projektodawców (byli to, o czym warto przypomnieć, członkowie rządu Jarosława Kaczyńskiego) stworzyć warunki, które umożliwią upowszechnienie w społeczeństwie polskim gospodarki „napędzanej wiedzą”, co jest też priorytetem Unii Europejskiej.

[srodtytul]Wielki Brat nie popatrzy[/srodtytul]

Projekt ten wzbudza niepokój Polaków, że zbudowana zostanie ogromna baza, w której zawarte by były dane o tożsamości obywatela w formie biometrycznej i której główną funkcją byłaby wymiana informacji z innymi rejestrami, takimi jak CEPiK, ZUS, PESEL, KEP. Innymi słowy MSWiA planuje zintegrować wszystkie zasoby informacyjne administracji publicznej w jedną wielka bazę danych. To może i powinno budzić obawę Polaków, gdyż jest wizją rodem z genialnej antyutopii Orwella.

Urzędnik naciska klawisz „enter” i wie o petencie czy podejrzanym niemal wszystko – i to w kilka sekund. Sądzę, że Polacy przeceniają jednak – i to bardzo – możliwości organizacyjne naszego państwa. Podam przykład: MSWiA od lat nie może doprowadzić do integracji rejestru – w ramach tego samego ministerstwa – PESEL z rejestrem cudzoziemców. Jeżeli poszczególne departamenty w MSWiA nie umieją ze sobą współpracować, to co dopiero mówić o wymianach informacji między centralnymi urzędami państwa?

Rozumiem niepokój związany z rozwojem informatyki i zbieraniem coraz większej ilości danych o obywatelach przez państwo, jednak nie wierzę, aby w Polsce możliwe było zbudowanie wirtualnej maszyny będącej odpowiednikiem Wielkiego Brata i dlatego jako obywatel i informatyk mam zupełnie inne obawy. Chciałbym, aby projekt realizowany był zgodnie z normami obowiązującymi w UE oraz aby wprowadzenie dowodu biometrycznego nie skończyło się kolejną mordęgą dla obywateli, tak jak to było przy wprowadzaniu systemu CEPiK czy nowych plastikowych dowodów. Chciałbym przede wszystkim dyskutować o konkretnym przebiegu realizacji projektu pl.ID, a nie o marzeniach, utopiach czy nawet usprawiedliwionych – rozwojem mikroelektroniki i informatyki – lękach.

W artykule „Wielka baza danych budzi kontrowersje” („Rzeczpospolita”, 22 stycznia 2010) Katarzyna Szymilewicz z Fundacji Panoptykon słusznie zauważyła, że w gruncie rzeczy my, obywatele, nic o tym projekcie nie wiemy. Jak wygląda jego praktyczna realizacja, czyli ile zaplanowano przetargów, ile ich rozstrzygnięto, kto je realizuje, i najważniejsze – jakie są główne konsekwencje założeń prawno-organizacyjnych projektu pl.ID, który – jeżeli zostanie zrealizowany – diametralnie zmieni życie Polaków? Otóż podstawową cechą projektu pl.ID realizowanego przez rząd Donalda Tuska jest jego antytransparentność.

[srodtytul]Tajemniczy projekt[/srodtytul]

Konkrety biurokratyczne są nudne, ale niestety – lub na szczęście – praktyczne zastosowanie zasad organizacyjnych obowiązujących w UE będzie dowodem na to, czy w Polsce dokonuje się postęp cywilizacyjny, czy nadal grzęźniemy w postkomunistycznym bałaganie.

Projekt unijny – a takim jest pl.ID – rządzi się ściśle określonymi prawami, z których najważniejszy jest obowiązek całkowitej transparentności, czyli obowiązek informowania obywateli o postępach projektu, jego celach, wydatkach itd. Na stronie internetowej MSWiA o tym jednym z trzech największych projektów informatycznych w UE nie ma ani słowa! Są zakładki o PESEL 2 (dawno ukończonym), CEPiK, Polsce cyfrowej, a jakże, ale o projekcie, który dotyczy każdego z nas i na którym firmy informatyczne zarobią mnóstwo pieniędzy, nic.

Zaczynamy więc poszukiwania: u góry stronicy znajdujemy zakładkę „Informatyzacja”, klikamy i w tytułach nowych zakładek szukamy naszego projektu. Nie znajdujemy, więc zaczynamy sprawdzać, co się kryje pod nazwami e-elementarz, e-pułap i w końcu w zakładce „Centrum projektów informatycznych” odnajdujemy nasz projekt. Podsumujmy: informacje o projekcie znajdują się na trzecim poziomie zakładek, czyli w internetowym podziemiu. Gdy klikniemy napis „pl.ID”, to stwierdzamy, że z lektury stronicy poświęconej wprowadzeniu dowodu biometrycznego nie dowiadujemy się tak naprawdę niczego.

Po pierwsze, każdy projekt unijny powinien być prowadzony przez tzw. Komitet Sterujący, których członków mianuje minister – w tym wypadku – MSWiA. Czy taki komitet został powołany? Czy podjął jakieś decyzje, a jeśli tak, to jakie? A może nie został powołany i wszystkie decyzje są nieprawomocne w świetle unijnego prawa? Po drugie, każdy unijny projekt powinien być opisany w dokumencie nazywanym MasterPlan. Dokument ten, stale aktualizowany, odzwierciedla zmiany wprowadzane w trakcie realizacji projektu.

Gabinet premiera Kaczyńskiego przyjął MasterPlan dla pl.ID. Czy rząd premiera Tuska wprowadził w nim zmiany? Czy w ogóle MasterPlan istnieje? Nic o tym nie wiemy, ponieważ zamiast informacje o projekcie pl.ID upowszechniać, urzędnicy MSWiA starannie je ukrywają. Dlaczego?

Ostatnio MSWiA poinformowało o wyborze firmy Sygnity, która ma zbudować i wdrożyć w ramach projektu pl.ID Zintegrowany Moduł Obsługi Końcowego Użytkownika (ZMOKU). Brawo! Firma Signity, która powstała kilka lat temu z połączenia ComputerLandu i Emaksu, zarobi 31 mln zł, co niewątpliwie wpłynie na jej kondycję finansową. Problem jednak w tym, że w założeniach do ustawy o dowodach osobistych – napisanej w okresie rządów PO – w jej części finansowej tego typu moduł w ogóle nie widnieje! Dlaczego w takim razie MSWiA zorganizowało przetarg, gdzie i w jakim dokumencie odnotowuje się potrzebę wdrożenia ZMOKU? Tego typu funkcjonalność zawarta jest w MasterPlanie przyjętym we wrześniu 2007 r. przez rząd Kaczyńskiego. Projekt dowodu biometrycznego w wersji rządu PiS jest dokładną odwrotnością tego samego projektu w wersji rządu PO.

[srodtytul]Reforma czy rewolucja?[/srodtytul]

Co zrobić, by z chwilą zmiany miejsca zamieszkania nie zmieniać plastikowego dowodu osobistego, na którym adres jest wygrawerowany? Odpowiedź – w erze elektroniki – jest ewidentna: zapisać na czipie adres i w momencie przeprowadzki zmienić go w uprawnionym do tego urzędzie. Takie było najogólniejsze założenie projektu pl.ID w chwili jego rozpoczęcia przez rząd Jarosława Kaczyńskiego na jesieni 2006 r.

Rząd Donalda Tuska chce natomiast zlikwidować nie tylko obowiązek meldunkowy, ale także adres zamieszkania jako informację obowiązującą dotychczas w dowodzie. Prawdziwa rewolucja o wielorakich społecznych konsekwencjach. Adres zamieszkania, powtórzmy, zniknąłby nawet w formie elektronicznej z dowodu osobistego, a z tego wynika pierwszy dość oczywisty wniosek: jego właścicielem w sensie informacyjnym byłoby państwo, ponieważ adres każdego obywatela byłby umieszczony odtąd tylko w rejestrze PESEL i rejestrze wydanych i utraconych dowodów osobistych. To naprawdę niebezpieczny precedens. Tym bardziej jeżeli przez moment zastanowimy się, jakie obowiązki zostaną nałożone na państwo w momencie wprowadzenia dowodu biometrycznego.