Nowi patroni z Trzeciej Rzeszy

W ostatnich latach w niemieckiej polityce historycznej następuje zauważalna zmiana narracji. Jak słusznie zauważył Piotr Semka („Zły znak z Berlina”), coraz częściej przenikają do niej tezy niemieckich ziomkostw, które winę za powojenne deportacje Niemców przerzucają na Polskę i Czechy. W nowy sposób mówienia o XX-wiecznych tragediach wpisuje się też próba zerwania z niemieckim poczuciem winy za rozpętanie II wojny światowej oraz powiązanie idei pojednania przede wszystkim z cierpieniami wypędzonych.

Elity zmieniają podejście

Proces ten, co zrozumiałe, budzi niepokój wielu Polaków czy Czechów. Ale w samych Niemczech takie podejście także wywołuje sporo kontrowersji. Przykładem niezgody na próbę przeforsowania nowej narracji historycznej są protesty niektórych środowisk przeciwko nadawaniu niemieckim instytucjom publicznym imienia Friedricha Flicka czy Wernhera von Brauna.

W ramach nowej polityki historycznej muzeum w Peenemünde, gdzie hitlerowcy produkowali rakiety V-2, próbowano zamienić w miejsce prezentacji postępu technologicznego

Przypomnijmy: Flick, zwany królem Zagłębia Ruhry, był najbogatszym człowiekiem w Trzeciej Rzeszy, członkiem NSDAP, sponsorem SS, entuzjastą Hitlera, przyjacielem Himmlera i Goeringa. W jego zakładach zbrojeniowych pracowały w straszliwych warunkach dziesiątki tysięcy robotników przymusowych i jeńców wojennych. Skazany podczas procesu norymberskiego na siedem lat więzienia, został zwolniony przedterminowo w 1950 r. Po wyjściu na wolność powrócił w RFN do działalności biznesowej i został jednym z najbogatszych ludzi świata. Zmarł w 1972 r. Do końca życia odmawiał wypłacania jakichkolwiek odszkodowań przymusowym robotnikom ze swoich zakładów, uznając, że nie ma ku temu żadnych podstaw moralnych.

Nie mniejsze zasługi dla Trzeciej Rzeszy miał inny członek NSDAP, sturmbannführer SS Wernher von Braun. Przez lata pracował dla niemieckiego przemysłu zbrojeniowego, będąc m.in. twórcą rakiet balistycznych A-4. Po wojnie oddał się w ręce Amerykanów, którzy skwapliwie skorzystali z jego usług. Von Braun najpierw opracowywał programy rakietowe dla US Army, a następnie projekty kosmiczne w NASA, gdzie został nawet wicedyrektorem całej instytucji. Zmarł w 1977 r.

Kiedy w 2005 r. rządząca Niemcami wielka koalicja CDU – SPD postanowiła powołać do życia Widoczny Znak przeciwko Ucieczkom i Wypędzeniu, dla niektórych środowisk stało się to sygnałem, że zmienia się podejście elit władzy do polityki historycznej. Jednym z przejawów tego procesu stało się powoływanie na patronów dla instytucji publicznych działaczy zasłużonych dla Trzeciej Rzeszy. Oczywiście, odwoływanie się do nich nie miało charakteru rehabilitacji ideologii nazistowskiej. W przypadku takich postaci, jak Flick czy von Braun, podkreślano ich zasługi w rozwoju przemysłu, modernizacji kraju czy postępie technologicznym.

Postęp zamiast zbrodni

Podobna argumentacja powtarza się także w innych przypadkach, np. gdy pojawił się pomysł zmiany charakteru muzeum w Peenemünde. W Trzeciej Rzeszy znajdował się tam ośrodek rakietowy, w którym produkowano pociski balistyczne V-2. Oblicza się, że przy produkcji tych rakiet w kompleksie Mittelbau-Dora straciło życie ok. 20 tys. jeńców wojennych i przymusowych robotników (dla porównania: podczas bombardowań przez V-2 zginęło 1500 osób).

W ramach nowej polityki historycznej próbowano narzucić placówce muzealnej nieco zmieniony charakter. Miała stać się przede wszystkim miejscem prezentacji postępu technologicznego. Na szczęście, przeciwko takim pomysłom zaprotestowało kierownictwo muzeum, dla którego były kompleks zbrojeniowy to także miejsce kaźni, samo Peenemünde zaś stanowi przestrogę dla ludzkości, do czego może prowadzić pęd ku nowoczesności bez żadnych ograniczeń moralnych.

Na skutek akcji protestacyjnej nie doszło także do przerobienia słynnego bunkra Valentin pod Bremą, gdzie produkowano niegdyś U-Booty, w placówkę prezentującą rozwój podwodnej techniki. Przeważyły argumenty przeciwników tego pomysłu przypominające, że podczas budowy monumentalnego bunkra straciło życie ponad tysiąc więźniów, a jeszcze więcej ofiar pociągnęła za sobą wojenna działalność U-Bootów.

We wszystkich powyższych przypadkach próba zrewidowania niemieckiej polityki historycznej natrafiła na zdecydowany opór wielu środowisk politycznych, naukowych, samorządowych. List protestujący przeciw nadawaniu niemieckim szkołom imienia Wernhera von Brauna podpisała choćby była przewodnicząca Bundestagu Rita von Süssmuth z CDU. To pokazuje, że nie wszyscy w Niemczech godzą się na nową narrację historyczną, która banalizuje, relatywizuje bądź rehabilituje niektóre elementy nazistowskiej rzeczywistości. W ten nurt wpisuje się również niedawne oświadczenie niemieckich lekarzy potępiające politykę eugeniczną prowadzoną w Trzeciej Rzeszy.