Jankowiak: Program pełen sprzeczności

Propozycje premier Beaty Szydło dotyczące gospodarki są realizacją zapowiedzi z programu wyborczego PiS. Podstawowym ich problemem pozostaje brak spójności większości zobowiązań o charakterze socjalnym, pociągających za sobą duże koszty budżetowe, z chęcią realizacji długoterminowego programu rozwojowego, opartego głównie na wzroście udziału inwestycji w PKB.

W exposé zarysowane zostały konkurencyjne cele. Z jednej strony chodzi o wspieranie bieżącej konsumpcji, finansowane głównie większymi transferami, czyli wydatkami budżetu (program 500+, bezpłatne leki dla seniorów) lub ograniczeniem dochodów zarówno budżetu państwa, jak i samorządów (kwota wolna od podatku 8 tys. zł). Z drugiej strony – o wspieranie środkami publicznymi inwestycji. Tym konkurencyjnym wobec dostępnych zasobów celom towarzyszą zapewnienia o zachowaniu dyscypliny w finansach publicznych.

Przy czym o skutkach budżetowych części propozycji nie da się za wiele powiedzieć, dopóki nie zostaną ujawnione szczegóły. Tak jest choćby z zapowiedzią wprowadzenia minimalnej płacy godzinowej w wysokości 12 zł. Jeśli ta stawka dotyczyć ma wszystkich zatrudnionych na umowę o pracę, a nie tylko umów cywilnoprawnych, to pociągnie za sobą obciążenie budżetu kosztami transferów przywiązanych ustawowo do płacy minimalnej.

Precyzyjny szacunek kosztów budżetowych będzie możliwy dopiero po ujawnieniu kalendarza realizacji zobowiązań, których wdrożenie pani premier zapowiedziała w ciągu pierwszych trzech miesięcy urzędowania nowego gabinetu. I tak np. dojście do kwoty wolnej 8 tys. zł może zostać rozłożone na okres całej kadencji.

Problemem pozostaje adekwatność środków do zdiagnozowanych problemów. Zapaść demograficzna, bieda – to nie są problemy, które da się rozwiązać za pomocą programu 500+ czy wzrostu kwoty wolnej od podatku PIT, którego najubożsi w ogóle nie płacą.

Pakt na rzecz wzrostu płac, który miałby zostać zawarty między przedsiębiorcami, związkami i rządem, jest do przedyskutowania, o ile będzie respektował podstawową regułę: wzrost wynagrodzeń pozostaje ściśle związany ze wzrostem wydajności pracy. Ale tak właśnie było w tym roku w produkcji przemysłowej. Bez paktu.

Błędna diagnoza

Reguły są w rynkowej gospodarce elementarzem. Przestrzeganie reguł musi więc być podstawą dla „wielkiego programu inwestycyjnego" zapowiadanego przez rząd. Cel główny, jakim ma być szybszy rozwój gospodarki, nie budzi wątpliwości. Całkowicie błędna jest jednak diagnoza lokująca podstawowy problem w zapełnieniu „luki kredytowej" przez intensywne lewarowanie podaży subsydiowanego kredytu. Ta błędna diagnoza z programu PiS jest teraz powielana w programie rządowym.

Problemem polskiej gospodarki nie jest podaż kredytu ani jego dostępność (potwierdzają to badania NBP). W naszym systemie bankowym mamy nadpłynność, która jest sukcesywnie (ze zmiennym natężeniem) sterylizowana przez bank centralny. Dostarczenie przez bank centralny dodatkowej płynności bankom w ramach programu Long-Term Refinancing Operations (LTROs) jest więc absolutnie zbędne. Nie ma obecnie takiej potrzeby.

Dynamika akcji kredytowej jest przyzwoita i dostosowana do popytu na kredyt gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Wysoki poziom depozytów gospodarstw domowych i korporacji jest następstwem wzrostu funduszu płac i dobrych wyników finansowych uzyskiwanych przez firmy. Przedsiębiorstwa mają obecnie wystarczająco dużą płynność, by finansować inwestycje. Nie wykorzystują jej, bo czekają na polepszenie się klimatu inwestycyjnego. A ten zależy od wielu czynników. Nie ma jednak wśród nich z pewnością wzrostu płynności w sektorze bankowym. Popyt krajowy rośnie w tempie zbliżonym do dynamiki realnego PKB. Stąd właśnie brak większych nierównowag makroekonomicznych.

Poza wszystkim: jeśli rząd ogłasza chęć uruchomienia programu LTROs, który w każdych warunkach realizowany jest przez bank centralny, to wypadałoby przynajmniej powołać się na jakieś uzgodnienia w tym zakresie z niezależnym NBP. Można by wtedy powiedzieć coś więcej na temat szczegółów programu: czasu, wysokości oprocentowania pożyczek, rodzajów aktywów uznawanych przez bank centralny za wystarczająco pewne zabezpieczenia itp.

Ogłaszanie chęci uruchomienia programu wspierania banków płynnością nieuzgodnionego z NBP, czemu towarzyszy dodatkowo zapowiedź wprowadzenia podatku od banków, budzi konsternację.

Wysokie długookresowe tempo wzrostu zależy od wzrostu potencjału gospodarki. Na ten potencjał składa się zasób pracy, kapitału i efektywność ich wykorzystania. Postępowaniem nieracjonalnym jest w tej sytuacji ograniczanie zasobu pracy. A tak interpretować należy zapowiedź skrócenia wieku emerytalnego oraz odłożenia w czasie wejścia na rynek pracy (przez obowiązek szkolny dla siedmio-, a nie sześciolatków).