Dostaliśmy od wyborców wyrok

"Rz": Co się stało z „naszą klasą”?

Jan Lityński:

To znaczy?

Co się stało ze środowiskiem Unii Demokratycznej, a później Unii Wolności? Ludzie z tej formacji uczestniczyli w strajkach, które doprowadziły do wolnej Polski.

Tak, szczególnie w strajkach roku 1988, które doprowadziły do Okrągłego Stołu, Tadeusz Mazowiecki był w Stoczni Gdańskiej. I ja uczestniczyłem w strajku w Jastrzębiu, w Manifeście Lipcowym, potem dołączył do nas Bogdan Lis. Strajk śląski był strajkiem heroicznym, i tym kamykiem, który spowodował, że władza zrozumiała, iż tak dalej rządzić nie może.

A później wasza formacja rządziła Polską przez wiele lat, i co?

Nigdy nie rządziliśmy samodzielnie. Rządy koalicyjne, które tworzyła Unia, okazały się niedostatecznie przekonujące dla wyborców. Może zbyt dla nich trudne. Dostaliśmy więc od wyborców wyrok.

Mieliście też ogromne wpływy w mediach, w środowiskach opiniotwórczych, elitach, także artystycznych. A od 2001 roku znaleźliście się na marginesie, a nawet poza marginesem.

Nie byliśmy w parlamencie, nie było kogo popierać. Główne postulaty, które stawialiśmy, jeszcze jako środowisko KOR i istotnej części „Solidarności”, wyborcy uznali za spełnione. I uznali, iż potrzeba czegoś innego, młodszego. Przestali się nami interesować.

Władysław Frasyniuk jest chyba niemal w tym samym wieku co Donald Tusk?

To nie chodzi o wiek. Tylko o świeżą formację. I wyborcy uznali, że taką świeżą formacją jest PO.

I to jedyne błędy pana formacji?

Przegraliśmy, bo naszym błędem było mentorstwo, nieumiejętność nawiązywania dialogu. I nieumiejętność reprezentowania interesu, który rzekomo reprezentowaliśmy.

Czyjego interesu?

Szeroko pojętej inteligencji, ale nie jako grupy zawodowej, tylko reprezentanta określonego stylu myślenia. A także idei społeczeństwa obywatelskiego, organizacji pozarządowych.

Czyli?

Środowiska nastawionego na rozwój edukacji narodowej, na rozwój nauki, na współpracę społeczną. A na przykład w czasie rządów Suchockiej, zamiast podwyższać pensje nauczycielom, my je obniżaliśmy. Staliśmy się nie partią, którą chcieliśmy być, czyli partią obywatelską, tylko partią państwową. Partią, która wie lepiej. Jeśli ktoś „wie lepiej”, zna wszystkie rozwiązania, to najczęściej przegrywa. Bo zapomina o tym, że dobre rozwiązania to takie, które są akceptowane społecznie, które ludzie uważają za swoje.

Czyli był to grzech pychy?

Nie pychy, upierałbym się przy określeniu mentorstwo. I wynikającego z niego przekonania, że polityka jest rodzajem równania, które trzeba rozwiązać. A polityka nie jest równaniem, które trzeba rozwiązać. Tylko zadaniem, które trzeba wykonywać. To był podstawowy grzech mojego środowiska. Były też różne błędy techniczne. Choćby zbyt późne wyjście z koalicji z AWS. Tamten rząd wyczerpał się dużo wcześniej.

Historia środowiska Unii jest właściwie historią kolejnych błędów. Takim błędem było chyba też połączenie z liberałami z KLD?

Jeśli spojrzeć na to tak, że uratowaliśmy kilku ludzi, którzy potem po naszych plecach zrobili partię, która doszła do władzy, to niewątpliwe tak. Ale sama idea, by łączyć różne środowiska polityczne, tworzyć większą formację, jest dobra. A to, że nasi koledzy liberałowie zachowali się tak, jak się zachowali, świadczy o ich stosunku do polityki.

Zachowali się chyba pragmatycznie, wychodząc z Unii?

Pomiędzy pragmatyzmem a nielojalnością jest w tym wypadku bardzo mała przestrzeń. W polityce lojalność jest istotną wartością, właśnie pragmatyczną. Ale my w innych sprawach byliśmy zupełnie niepragmatyczni. Myślenie budżetowo-monetarystyczne przeważało nad polityką. A jak ktoś przestaje się zajmować polityką, to w sposób oczywisty traci z nią kontakt.

Obecnie rządząca partia chyba aż zanadto wyciągnęła wnioski z błędów, które popełniała Unia, bo jest mistrzem w prymacie czystej polityki nad czymkolwiek?

Tak się dzieje już od dłuższego czasu. Wyjątkiem jest tylko PiS. Inne partie zajmują się nie tym, co chcą zaproponować ludziom, tylko głównie badaniami opinii publicznej. I zmieniają zdanie w zależności od tego, jak te badania wyglądają. Obecny rząd jest co prawda rządem normalnym w porównaniu z niezbyt normalnymi rządami PiS. Natomiast niewątpliwie jest pragmatyczny w nicnierobieniu, no, by powiedzieć delikatniej, w unikaniu przedsięwzięć trudnych.

To na czym polega ta normalność, bo nicnierobienie nie jest przecież normalnością?

Nie jest. Ale rząd PiS były rządem permanentnej rewolucji. Zajmował się głównie tym, że trzeba robić rewolucję w każdej dziedzinie. Odnosiłem wrażenie, że ten rząd spełniał marzenie Lwa Trockiego, że trzeba przeprowadzać bezustanną rewolucję.

Jak można przejść od III do IV RP, nie robiąc rewolucji?

O to właśnie chodzi. PiS zamiast coś robić w III RP, która jest nam dana, chciał robić IV RP.

W jakim sensie dana?

Wywalczyliśmy ją w roku 1989.

I trzeba było nad nią dalej pracować, zamiast robić rewolucję i dzielić różne grupy społeczne.