Marczuk: Nie powtórzy się historia z OFE

Ustawa o pracowniczych planach kapitałowych (PPK) od nowego roku stała się obowiązującym prawem. Teraz pora na jej wdrażanie. Już 1 lipca do PPK rozpoczną przystępować największe firmy, zatrudniające 250 i więcej osób. Pierwsze pieniądze na konta uczestników PPK popłyną po podpisaniu przez pracodawców odpowiednich umów z instytucjami finansowymi. Trzeba mieć nadzieję, że w PPK będzie uczestniczyć duża część pracujących. Do przystąpienia do PPK jest uprawnionych ok. 12 mln Polaków.

Z drugiej strony bardzo mocno rezonują ich obawy dotyczące zbiorowego oszczędzania na starość. Nasze doświadczenia z OFE, zwłaszcza ich częściowa nacjonalizacja dokonana przez poprzedni rząd i wysokie opłaty, jakie pobierali zarządzający funduszami bez względu na osiągane wyniki inwestycyjne, budzą falę nieufności. „I tak przyjdą politycy i zabiorą te pieniądze" – czytamy w komentarzach pod artykułami dotyczącymi PPK. „Drugi raz się nie nabiorę" – brzmi inny, często powtarzający się wpis. „Zarobią tylko banksterzy" – oto kolejna próbka emocji.

Nieufność budzi też sam fakt lokowania tych pieniędzy. „Wpłacą wszystko na giełdę i pieniądze przepadną" – kolejny przykład częstych komentarzy. Znakiem zapytania jest także sama opłacalność przystąpienia do PPK. „Teraz dostanę niższą pensję, a w przyszłości nic z tego nie będę miał".

Warto zmierzyć się z tymi lękami. Należy traktować je poważnie – stawką jest przecież to, ile osób będzie dodatkowo oszczędzało na stare lata, ale też podchodzić do nich z pokorą i szacunkiem.

PPK są dobrowolne i odwracalne

W odpowiedzi na te obawy zajmijmy się opisem PPK przez cztery kluczowe dla tego projektu przymiotniki. Na początek „prywatny". Jednym z głównych zarzutów w stosunku do PPK – to właśnie efekt naszych doświadczeń z OFE – jest to, że wcześniej czy później rząd te pieniądze znacjonalizuje. Tyle tylko, że bardzo trudno to sobie wyobrazić. Po pierwsze, pieniądze, które będą trafiać na nasze konta PPK nie są częścią składki emerytalnej. Tak było i jest w przypadku OFE. Ustawodawca nałożył na nas obowiązek wpłacania ponad 19 proc. naszej pensji jako składkę emerytalną i w pewnym momencie doszedł do wniosku, że 12 proc. zostanie w ZUS, a ponad 7 trafi do OFE. Ale to wciąż była składka. Nota bene sądy miały wątpliwość, czy składka do OFE ma charakter prywatny, czy publiczny, dochodząc wreszcie do wniosku, że ten drugi.

W przypadku PPK sytuacja jest diametralnie różna. Dalej płacimy 19 proc. pensji jako składkę emerytalną, a pieniądze do PPK będą pochodzić z naszej pensji netto. Z zarobionych przez nas pieniędzy. Nie ze składki. Taka konstrukcja finansowania wpłat do PPK – z prywatnych pieniędzy na prywatne konto (podobnie będzie z częścią składki opłacanej dodatkowo przez firmę) – powoduje, że ich nacjonalizacja równałaby się nacjonalizacji naszych lokat w banku czy nieruchomości. Można to sobie teoretycznie wyobrazić, ale czy jest to realne?

Drugim mechanizmem gwarantującym prywatny charakter środków PPK jest możliwość ich wypłaty w każdej chwili oraz dowolność dysponowania tymi pieniędzmi na starość. Tego nie mieliśmy w przypadku OFE – do ukończenia wieku emerytalnego środki w funduszach były poza nasza dyspozycją, po jego ukończeniu właściwie też, gdyż nie mogliśmy ich przeznaczyć na nic innego jak dożywotnie świadczenie emerytalne. W PPK możemy w każdym momencie wypłacić pieniądze przed ukończeniem 60 lat, a po tym czasie właściwie dowolnie je zagospodarować. Choć najbardziej opłacalne jest oszczędzanie do 60. roku życia i wypłata w ciągu co najmniej 10 lat. Jeśli zatem politykom przyszłoby na myśl, by w jakiś sposób zawłaszczyć pieniądze z PPK, możemy praktycznie zagłosować nogami. A właściwie rękami – dokonując szybkiego wycofania zgromadzonych tam środków. W przypadku OFE mogliśmy się tylko biernie przyglądać, jaka będzie decyzja władz. W przypadku PPK – możemy działać.

Po trzecie, w ustawie zostało wyraźnie wskazane, że pieniądze PPK są prywatną własnością. W art. 3 ustawy o PPK znajdujemy ust. 2. który mówi, że „środki gromadzone w PPK stanowią prywatną własność uczestnika PPK (...)".

Wolność przystąpienia, niewysokie koszty

Oszczędzanie w ZUS czy OFE jest przymusem ubezpieczeniowym. Każdy, kto pracuje, podlega obowiązkowi ubezpieczeń. Inaczej rzecz ma się z PPK. Jako pracownicy firmy będziemy co prawda domyślnie zapisywani do systemu, ale nie jest to żadna forma przymusu. W każdej chwili możemy z PPK się wypisać, co więcej, o czym mowa jest wyżej – także wypłacić pieniądze. Dobrowolność jest zatem immanentną cechą tego systemu i jest także swoistą formułą zabezpieczenia uczestników przed zakusami polityków do przejęcia ich pieniędzy.

Ta dobrowolność służy także innemu celowi – konkurencji o uczestników PPK, staraniem się o wynik oraz niezawyżaniem kosztów ich prowadzenia przez instytucje zarządzające naszymi pieniędzmi. W systemie powszechnym – a takim jest OFE – życie tych instytucji było o wiele łatwiejsze. Ustawodawca zobowiązał pracujących do zapisania się do funduszu – nie musiały one zatem zabiegać o klientów. Sejm nie pokusił się także na początku wdrożenia reformy o limitowanie opłat, jakie zarządzający pobierali od uczestników. Doprowadziło to do sytuacji, w której instytucje zarządzające pobierały średnio ok. 4 proc. zarządzanych przez siebie aktywów jako wynagrodzenie, bez względu na to, ile zarabiały dla swoich klientów.

W PPK ten mechanizm jest całkiem inny. Po pierwsze, działa dobrowolność. Czyli – nie podoba mi się, to mogę się wypisać. Po drugie, opłaty są ściśle limitowane i niewysokie. Wyniosą do 0,5 proc. zarządzanych aktywów rocznie, plus 0,1 proc. za dobre wyniki inwestycyjne. Łącznie zatem nie mogą przekroczyć 0,6 proc. rocznie, tj. siedem razy mniej niż w przypadku OFE.