Jarosław Makowski o rodzinie we współczesnym świecie

Kilka tygodni temu brałem udział w cyklicznej debacie pod patronatem kard. Kazimierza Nycza „Dziedziniec dialogu". Przedmiotem dyskusji, w której udział wzięli redaktor „Christianitas" Tomasz Rowiński i dominikanin o. Mirosław Pilśniak, był synod o rodzinie. W trakcie rozmowy zorientowałem się, że jestem jedynym, który bronił i formuły synodu zwołanego przez Franciszka, i zmiany strategii duszpasterskiej wobec ludzi żyjących w nowych związkach, którą zaproponował kard. Walter Kasper.

Katolicy drugiej kategorii

Po dyskusji podeszła do mnie para. Sądziłem, że zechcą mnie skarcić, iż – co niektórzy uczestnicy spotkania sugerowali – relatywizuję i spłycam piękne nauczanie o rodzinie, jakim od wieków może się szczycić Kościół. Nauczanie, które – gdyby ludzie je zrozumieli – odkryłoby przed nimi swą głębię i piękno. Tymczasem moi rozmówcy podeszli z podziękowaniem za to, iż nie używałem Biblii i nauczania Jezusa, aby ich potępiać i wykluczać ze wspólnoty.

Od 15 lat żyją w związku niesakramentalnym, który Kościół piętnuje, ale oni są w nim szczęśliwi, kochają się i nie rozumieją, co takiego złego zrobili, że – choć nie z ich winny – nie mogą ponownie ułożyć sobie kościelnego życia i, przykładowo, przystępować do komunii. Znamienne, że ci ludzie nie podeszli do obecnych na sali księży. Nie wiem dlaczego, ale może czuli strach, że nim zostaną zrozumiani, że nim da im się szansę opowiedzenia o swoim dramacie, zostaną ocenieni i zakwalifikowani jako „katolicy drugiej kategorii".

Kiedy słuchałem ich opowieści – o oddaniu, miłości, bliskości, a zarazem o bólu, że Kościół patrzy na nich podejrzliwie – zachodziłem w głowę: „Jak to możliwe, że dla Kościoła ci kochający się starsi już dziś ludzie są grzesznikami?". I pytałem samego siebie, czy Cieśla z Nazaretu też by ich do siebie nie dopuścił, jak czyni wielu biskupów, bo ich pierwsze małżeństwa się rozpadły.

To intrygujące, że i biskupom, i niektórym katolickim publicystom (ale już nie wszystkim księżom pracującym z ludźmi z krwi i kości...) z taką łatwością przychodzi potępianie osób, którym posypało się małżeństwo. Dlaczego?

Po pierwsze, gdyby ktoś słuchał tylko rodzimych biskupów, nigdy by się nie domyślił, że Jezus mówił przede wszystkim o biedzie, trosce i solidarności, a nie o seksie i nierozerwalności małżeńskiej. Z bogatego przesłania Jana Pawła II polscy hierarchowie przyswoili sobie i nauczyli się bowiem tylko tego związanego z rodziną, seksem i tzw. teologią ciała. I przedstawiają go, w odróżnieniu od papieża Polaka, w dość topornej wersji.

Po drugie, biskupi głoszą nauczanie Kościoła o nierozerwalności małżeństwa z takim nieprzejednaniem i surowością, bo rzadko spotykają się – tak jak ja się spotkałem twarzą z twarz – z ludźmi, którzy żyją w nowych związkach. I którzy, mimo wykluczenia, starają się być dobrymi katolikami i przyzwoitymi ludźmi. Takie bezpośrednie spotkanie sprawia, że nie masz przed sobą człowieka, który czerpie radość z tego, że rozpadło mu się małżeństwo, ale cierpi, bo mimo godnego życia jest traktowany jak grzesznik. A przecież święty to grzesznik, który się podnosi.

I rzecz ostatnia: czytając niektórych katolickich publicystów krytykujących podejście kard. Waltera Kaspera, by zmienić strategię duszpasterską wobec rozwodników, można odnieść wrażenie, że przemawia przez nich zawiść: „My trwamy w tym samym związku z takim wysiłkiem, a tu Kościół chce otworzyć furtkę dla grzesznych, którzy nie zdali egzaminu. Gdzie tu sprawiedliwość?".

Zawsze mogę się rozwieść

Tymczasem Franciszek i kard. Kasper uznali, że rodzina jest swoistym laboratorium, w którym – jak w zwierciadle – widać współczesne przemiany miłości i intymności. I mieli rację. By jednak umożliwić zrozumienie tego, od początku towarzyszyły synodowi dialog, konsultacje i otwarta debata.

Po raz pierwszy w historii synod poprzedziła ankieta, którą episkopaty wszystkich krajów miały przeprowadzić wśród wiernych. Papież Franciszek pytał w niej o znajomość doktryny Kościoła w sprawie rodziny, a także o to, które z jej elementów wierni uważają za trudne do realizacji w codziennym życiu. To zupełne novum, by brać pod uwagę głos ludu bożego. I respektować fakty.

A fakty, np. w katolickiej Polsce, są takie: według GUS w 2013 r. o 35 proc. wzrosła liczba rozwodów. Ich przyczyny ze starego katalogu to: niezgodność charakterów, zdrada, alkohol. Nowe: długa nieobecność w domu, czyli emigracja, wyjazdy zarobkowe lub różnice światopoglądowe.

Kłania się tu świetna książka zmarłego przed kilkoma dniami Ulricha Becka i jego żony Elisabeth Beck-Gernsheim „Miłość na odległość". Mowa jest w niej o zewnętrznych, obiektywnych czynnikach, takich jak konieczność mobilności, poszukiwanie pracy z dala od bliskich czy konsumeryzm, które mają wpływ na przemianę modelu rodziny w naszej globalnej wiosce.

Weźmy na przykład rodziny światowe, jak nazywają je Beckowie. Kształtują je dziś różnice – językowe, kulturowe i – rzecz jasna – religijne. I czasem też przez te różnice się rozpadają. Beckowie opisują historię pewnej Polki, która ma wyjść za mąż za Amerykanina z Teksasu. Swoje wątpliwości wyraża w wewnętrznym monologu. „Czy powinnaś za niego wyjść?" – pyta po polsku, później zastanawia się w języku angielskim.

Myśląc po polsku, przetwarza polskie wartości kulturowe. W jej głowie pojawia się więc myśl, że małżeństwo to ważna decyzja i że zawiera się je na całe życie. Tym bardziej powinna więc być ostrożna. A potem zaczyna się monolog po angielsku. I nagle wizja poślubienia Amerykanina wydaje się dużo bardziej obiecująca, a sama Polka – bardziej optymistyczna. „W końcu – myśli sobie – zawsze mogę się z nim rozwieść".

Krótko mówiąc: to nie żadna lewacka ideologia zagraża rodzinie, jak są skłonni sądzić biskupi, ale globalizacja, kapitalizm i konsumeryzm, które stały się znakiem rozpoznawczym współczesności i które wymuszają zmiany życia rodzinnego – zmiany, o których rodzimym biskupom, bezpiecznie pozamykanym w swoich pałacach, zapewne się nie śniło.

Miłosierdzie zamiast ideologii

Podejście do rodziny, które prezentuje kard. Kasper, bierze pod uwagę całość naszej złożonej i globalnej rzeczywistości – świata, w którym rodziny poddawane są presji rynku, konkurencji i konsumeryzmu. Kard. Kasper nie tyle więc proponuje zmianę nauczania, ile zmianę podejścia i strategii duszpasterskiej. Już nie kościelna ideologia, ale miłosierdzie. Już nie język piętnujący i wykluczający ludzi zmuszonych przemieszczać się tysiące kilometrów za pracą, lecz język włączający.

Dlaczego miłosierdzie, a nie kara? Bo tak działał Jezus z Nazaretu. Niemal na każdej stronie Ewangelii Mistrz przekonuje, że nie przyszedł do tych, którzy się dobrze mają, ale do tych, którzy chorują. Zatem zarówno On sam, jak i Jego Ewangelia mają być lekarstwem dla błądzących i grzeszników – także rozwodników, w tym osób żyjących w kolejnych związkach.