Można pracować dłużej

Nadzwyczajny wzrost długości życia – obecnie o blisko trzy miesiące rocznie – odnotowany początkowo w krajach rozwiniętych, rozszerza się obecnie na większość krajów rozwijających się i towarzyszy mu stały spadek dzietności.

Przeczytałem ostatnio, że to trwałe zjawisko doprowadzi do wyłonienia się nowej kasty milionerów – milionerów długowieczności, tzn. osób dożywających około jednego miliona godzin, a więc 114 lat. Coraz częściej ludzie, a zwłaszcza kobiety, będą osiągać taki wiek. Według ostatnich badań Jamesa Vaupela, dyrektora Max Planck Institute for Demographic Research, połowa dzieci urodzonych w 2007 r. dożyje 102 lat w Niemczech, 103 w Wielkiej Brytanii, 104 we Francji i 107 w Japonii. W Polsce na przestrzeni ostatnich 50 lat przeciętne dalsze trwanie życia 60-letniej kobiety wydłużyło się o prawie siedem lat, a mężczyzny o niemal cztery lata.

Wszyscy powinniśmy uznać to za wspaniałą nowinę. Długowieczność to przecież triumf ludzkości. Zjawisko to nieuchronnie przyniesie ze sobą poważne zmiany i wyzwania społeczne, ale także nowe możliwości. Różnorodne skutki zwiększania się długości życia odczują wszystkie bez wyjątku branże i gospodarstwa domowe na świecie. Zmiany będą tak głębokie, że nie jesteśmy nawet w stanie ogarnąć ich istoty. Z pewnością dlatego tak bardzo obawiamy się ich konsekwencji.

Będziemy starsi, ale i szczęśliwsi

Wśród najczęściej wyrażanych pesymistycznych opinii dominują argumenty zdrowotne: po co to wszystko, skoro dłuższe życie oznaczać ma tylko przedłużenie i tak już mizernej z punktu widzenia kondycji fizycznej i psychicznej egzystencji?

Wiele wskazuje, że jakość życia rzeczywiście uzależniona jest od wieku. Zasadniczo tego typu argument jest zrozumiały, choć nie znajduje potwierdzenia w faktach. Ogromna ilość zebranych w różnych krajach na przestrzeni lat danych statystycznych wskazuje, że zjawisku stabilnego wzrostu średniej długości życia towarzyszy przeważnie wzrost średniej przewidywanej długości życia w dobrym zdrowiu (publikacja HALE Światowej Organizacji Zdrowia). Tym obserwacjom wtóruje profesor Thomas Kirkwood, autor pierwszej z prawdziwego zdarzenia definicji starzenia łączącej podejście ewolucyjne i fizjologiczne – w jednym z wykładów dla radia BBC rozwiewał obawy tezą, że współcześni 70-latkowie są jak rówieśnicy 60-latków należących do poprzedniego pokolenia.

Starzejące się społeczeństwa kojarzą się też zwykle ze wzrostem kosztów świadczeń emerytalnych, spadkiem wydajności, mniejszym poziomem oszczędności, niechęcią do podejmowania ryzyka czy spadkiem stopnia innowacyjności. To pozornie racjonalne, ale przygnębiające twierdzenie opiera się na założeniu, że starzejące się społeczeństwo nie jest w stanie zagwarantować odpowiedniego poziomu produkcji, a zatem także wypracować dochodu na pokrycie rosnących kosztów świadczeń emerytalnych i opieki zdrowotnej. W konsekwencji wzrost przewidywanej długości życia musi nieuchronnie prowadzić do obniżenia poziomu życia całej populacji lub, co gorsza, jej młodszej części, która będzie zmuszona do bardziej wytężonej pracy za mniejsze pieniądze w celu zagwarantowania możliwości utrzymania dotychczasowego poziomu życia dominującemu w społeczeństwie „siwemu lobby". Ta powszechna mroczna wizja długowieczności nie odpowiada ustaleniom empirycznym.

Niestety, Polacy, co pokazują często publikowane badania różnych firm, ciągle na emeryturze liczą na państwo

Ani dane historyczne, ani porównanie wyników prowadzonych w poszczególnych krajach badań nie uzasadniają tak nacechowanej obawami wizji zauważalnego praktycznie wszędzie wzrostu długości życia. Ekonomiści Axa zauważyli, że na przestrzeni lat w badanych krajach nadal utrzymuje się dodatnia korelacja pomiędzy długością życia i poziomem dochodów na głowę mieszkańca. Nie oznacza to, że dłuższe życie nie wymaga zmian behawioralnych czy wprowadzania reform strukturalnych, takich jak np. podnoszenie granicy wieku emerytalnego proporcjonalnie do wzrostu średniej długości życia. Zważywszy, jaką ścieżką podąża długowieczność, nie unikniemy konieczności wydłużenia okresu pracy, aby utrzymać tempo wzrostu dochodu narodowego. Co więcej, myślę, że spokojnie będziemy w stanie pracować do siedemdziesiątki.

Impuls dla innowacji

Mamy do czynienia z trendem prowadzącym do niezbędnych dla utrzymania i pomocy starzejącej się populacji zmian strukturalnych i innowacji w wielu branżach i dziedzinach. Według opinii menedżerów zebranych w 2010 r. przez The Economist Intelligence Unit, sektory farmaceutyczny, medyczny, turystyczny i finansowy najwięcej skorzystają na wydłużeniu się długości życia. Badania nad rozwojem medycyny i farmakologii, produkty z zakresu ubezpieczeń na życie odpowiadające potrzebom wynikającym z wydłużonych okresów niesamodzielności, zmiany polegające na rozszerzeniu oferty placówek opiekuńczych gwarantujących opiekę medyczną, usługi związane ze stylem życia i oferta opieki domowej – wszystkie będą rozwijać się w służbie starzejącego się społeczeństwa.

Muszę przyznać, że istotnie, bardziej niż kiedykolwiek, bliska mi branża świadczeń emerytalnych stoi w obliczu poważnych wyzwań i musi szybko przystosować się do zmieniających się warunków. Bez wątpienia oferta produktów emerytalnych będzie ewoluować w ślad za zmieniającymi się potrzebami społeczeństwa, a na pozytywnych aspektach tego zjawiska najbardziej skorzystają świadczeniodawcy potrafiący przewidzieć te potrzeby. Problemów jest wiele. Po pierwsze, państwowe systemy emerytalne są już teraz niewystarczające. Po drugie, okresy emerytury będą się wydłużać i pogłębiać jeszcze dodatkowo obecne niedomagania. Po trzecie, osoby czynne zawodowo zmuszone będą do wcześniejszego rozpoczęcia inwestowania środków na przyszłą emeryturę, co wskazuje, że możliwość korzystania ze świadczeń musi być poprzedzona bardzo długim okresem oszczędzania. Świadczeniodawcy będą zatem zmuszeni do oferowania długofalowych rozwiązań emerytalnych i podejmowania długoterminowych zobowiązań.

Państwowe systemy emerytalne są już teraz niewystarczające