Projekt europejski walczy o przetrwanie

Zwycięstwem Syrizy – lewackich populistów w Grecji w styczniu ubiegłego roku – rozpoczęła się długa i wyjątkowo nerwowa opera mydlana związana z pozostaniem Grecji w strefie euro. Zwycięzca wyborów i nowy grecki premier Aleksis Cipras próbował wyprofilować się na głównego przeciwnika Niemiec w walce o kształt przyszłej Europy.

Z tego rewolucyjnego zapału niewiele pozostało na koniec ubiegłego roku. Wbrew woli swojej i zdecydowanej większości swoich rodaków Cipras wdraża dzielnie uzgodnione czy raczej narzucone przez Komisję Europejską twarde reformy rynkowe i w ten sposób chroni swój kraj przed nieuniknionym bankructwem. Jeszcze raz zatem zdrowy rozsądek zwyciężył z zacietrzewieniem ideologicznym i zamykaniem oczu na realia, niemniej Cipras przestał już być symbolem walki z twardą polityką zaciskania pasa. Może to i lepiej, gdyż ten gospodarczy szkodnik okazał się całkiem zdolnym i zręcznym politycznym demagogiem.

Hiszpański przyczółek

Z drugiej strony zachodniej flanki UE – w Hiszpanii duży sukces w grudniowych wyborach odniosło inne lewicowo-populistyczne ugrupowanie, Podemos. W przeciwieństwie do greckiej Syrizy Podemos nie ma szans na przejęcie steru rządów, ale pojawienie się jego przedstawicieli w hiszpańskim parlamencie może oznaczać tymczasowe zawieszenie wdrażania zorientowanych na wzrost gospodarczy reform strukturalnych w Hiszpanii.

Byłoby to bardzo nierozważne i złe rozwiązanie dla tego kraju, którego wzrost gospodarczy w 2015 r. przekroczył 3 proc. PKB, co mogło stanowić zachętę dla innych krajów UE dla wdrażania niezbędnych reform.

Hiszpania osiągnęła w minionym roku nadwyżkę w obrotach handlowych, istotnie zredukowała deficyt budżetowy, osiągnęła poprawę sytuacji na rynku pracy (to do niedawna kraj z najwyższym po Grecji bezrobociem w UE) i udanie restrukturyzuje swój sektor finansowy. Wszystkie te niewątpliwe sukcesy mogą być zniweczone, jeśli nastąpi długa faza politycznej niestabilności związana z niemożnością utworzenia większościowej koalicji rządowej.

Premier Włoch Renzi już zaklasyfikował wynik wyborów w Hiszpanii jako sygnał sprzeciwu wobec polityki surowych wyrzeczeń, która służy interesom północy Europy, a przede wszystkim Niemcom. Tymczasem polityka reform strukturalnych i dyscypliny budżetowej, którą Niemcy rzeczywiście wspierają, od dawna znajduje się w głębokiej defensywie.

Na zawsze z euro

Z pewnością nie była ona głównym przekazem ubiegłego roku w strefie euro. Był nim paradygmat o niemożności porzucenia euro przez żaden kraj należący do unii walutowej. Wystarczyło zadeklarować gotowość przestrzegania paktu stabilności i rozwoju oraz zademonstrować troskę o dotrzymanie warunków pomocy finansowej, by w zamian otrzymać wsparcie finansowe w dowolnym zakresie! Najważniejsze, jak widać, są ruchy pozorne. Również Europejski Bank Centralny wpisuje się swoją polityką zerowych stóp procentowych i masowego skupu obligacji państwowych w powyższą narrację.

Odzyskana konkurencyjność

Trzeba przy tym uczciwie przyznać, że taka strategia przynosi częściowo pozytywne skutki. W minionym roku zauważyliśmy praktycznie we wszystkich krajach południa UE stopniową redukcję nagromadzonych w kryzysowych latach podwójnych deficytów: budżetowego i na rachunku bieżącym, co świadczy o odzyskiwaniu utraconej konkurencyjności ich gospodarek.

Dla przykładu zagregowany deficyt budżetowy krajów strefy euro spadł z 6,3 proc. w 2009 r. do 2,6 proc. PKB w 2014 r. Ten trend spadkowy w 2015 r. powinien być utrzymany. Zerowe stopy procentowe (tak długo, jak długo będą utrzymane) z pewnością ułatwią sanację finansów publicznych. Deficyt na rachunku obrotów bieżących w wysokości 152 mld euro w przedkryzysowym 2008 r. przemienił się w nadwyżkę 213 mld euro w 2014 r.

Także na rynku pracy wydaje się, że najgorsze UE ma już za sobą. Począwszy od najgorszego 2013 r., bezrobocie sukcesywnie spada i wynosi teraz 10,7 proc. Zauważalny jest wzrost ludności czynnej zawodowo w wieku produkcyjnym do 68 proc., czyli zaledwie 3 pkt proc. poniżej USA. Od trzech lat stale wzrastają też w strefie euro dochody ludności. Na bardzo wysokim poziomie utrzymuje się natomiast zadłużenie. Dług sektora gospodarstw domowych i przedsiębiorstw w porównaniu ze szczytowym rokiem kryzysowym 2010 zmalał tylko o 3 pkt i osiągnął aż 165 proc. PKB (w Polsce mamy 80 proc.).

Dług publiczny istotnie wzrósł z 68,5 proc. w 2008 r. do ok. 94 proc. w 2015 r. i powinien powoli spadać dopiero od 2016 r. (w Polsce mamy 50 proc., ale gdybyśmy uwzględnili pieniądze zabrane OFE, mielibyśmy dzisiaj 58 proc., co i tak nie byłoby złym wynikiem).