Dekada, która się nie powtórzy?

Pandemia wywołała wiele zakłóceń o skali równie zaskakującej i nieoczekiwanej, jak skala przeciwdziałającej im reakcji rządów i banków centralnych. Celem tych działań były ochrona zdrowia i życia obywateli oraz zahibernowanie zdrowej struktury gospodarczej z perspektywą szybkiego powrotu na stałą ścieżkę wzrostu. W dużej mierze udało się to osiągnąć. Dzięki ekspresowemu uruchomieniu pakietów pomocowych dla firm ochroniono krajowy rynek pracy.

Najlepsze dziesięć lat

Rok 2020, o czym w świetle bieżących wydarzeń łatwo zapomnieć, kończy dekadę, a to skłania do długookresowych refleksji i podsumowań. Przyglądając się szerokiemu wachlarzowi wskaźników, widać, że mimo pandemii mijająca dekada była prawdopodobnie najlepszym okresem w gospodarczej historii Polski. Dowodów na tę tezę dostarczają dane makroekonomiczne.

W latach 2011–2020 kontynuowany był proces doganiania państw zachodnich zapoczątkowany przez transformację ustrojową i wzmocniony dzięki wejściu do UE. W efekcie polski PKB per capita osiągnął ok. 70 proc. przeciętnej dla głównych gospodarek Europy. To wynik nienotowany wcześniej.

Wzrost gospodarczy był w tym okresie względnie równomierny, towarzyszyło mu zwiększenie udziału płac w PKB do niemal 40 proc. w 2019 r. Wyraźnie obniżyła się stopa bezrobocia, obecnie druga z najniższych w UE. Za sprawą poprawy na rynku pracy i zwiększonych transferów społecznych znacznie zmniejszył się zakres ubóstwa. Zanotowaliśmy jeden z najgłębszych w UE spadków odsetka osób zagrożonych ubóstwem do poziomu poniżej średniej unijnej.

Szybki wzrost PKB połączony był z poprawą równowagi makroekonomicznej, wbrew częstej na świecie sytuacji, gdy boom gospodarczy wiążę się z narastaniem nierównowag. Pozycja zewnętrzna gospodarki uległa dużej poprawie. Po październiku 2020 r. nadwyżka na rachunku obrotów bieżących sięgnęła 3,5 proc. PKB, podczas gdy na początku dekady był deficyt ponad 5 proc. PKB. Wynika to z wyraźnej poprawy salda obrotów towarowych (nadwyżka ponad 2 proc. PKB) i spektakularnego wzrostu nadwyżki w handlu usługami (ponad 4 proc. PKB), za czym stoi ekspansja polskich firm transportowych i nowoczesne centra usług.

W efekcie, w połowie dekady zaczęła się poprawa międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto i spadek relacji długu zagranicznego do PKB. Powoli, ale systematycznie, poprawiał się stan finansów publicznych. W latach 2018–2019 deficyt sektora finansów publicznych wynosił niewiele ponad zero. W ujęciu strukturalnym (bez wpływu dobrej koniunktury) też był najniższy w historii. Procesy inflacyjne były pod kontrolą. Zdarzały się okresy wyższej inflacji i był epizod „dobrej deflacji", ale przeciętnie inflacja była poniżej celu 2,5 proc.

Wielką strukturalną zmianą minionej dekady w polskiej gospodarce była poprawa salda migracji. Po wejściu do UE w 2004 r. krajowa gospodarka doświadczyła drastycznego odpływu pracowników, ale w trakcie ostatniej dekady sytuacja się odwróciła. Polska stała się krajem docelowym dla pracowników z Ukrainy i wielu innych krajów. W latach 2016–2019 w Polsce wydawano najwięcej pozwoleń na pobyt dla osób spoza UE spośród wszystkich państw Unii. Napływ zagranicznych pracowników zniwelował wywołane przez demografię braki na rynku pracy, zwiększając jej konkurencyjność i potencjał wzrostu oraz łagodząc napięcia inflacyjne.

Pozytywnie na potencjał wzrostu wpłynęła też rosnąca w ostatnich latach, chociaż wciąż relatywnie niska, innowacyjność gospodarki. W ciągu dekady Polska awansowała w rankingu Global Innovation Index z 47. na 38. miejsce.

Miniona dekada zbliżyła Polskę do grona gospodarek rozwiniętych. Polska spełnia większość zwyczajowych kryteriów: Human Development Index przekracza 0,8, a PKB per capita w 2019 r. przekroczył 34 tys. dol. Od 2009 r. Polska jest klasyfikowana przez Bank Światowy jako państwo o wysokich dochodach. Do uznania za „pełnoprawną" gospodarkę rozwiniętą brakuje decyzji MFW.

Bezprecedensowe pasmo wzrostu gospodarczego (28 lat bez recesji) zostało przerwane przez pandemię. Krajowa gospodarka wkroczyła jednak w ten trudny okres w niespotykanie dobrym stanie fundamentów makroekonomicznych, co przełożyło się na względnie łagodny przebieg pandemicznego kryzysu oraz będzie jednym ze źródeł oczekiwanego szybkiego odbicia.

Najważniejsze zadanie rządów i banków centralnych z początku pandemii, czyli zahibernowanie zdrowej struktury gospodarczej na czas lockdownu, zostało w Polsce z powodzeniem wykonane. Zapewniły to tarcze antykryzysowe. Aby być skutecznym, trzeba było działać szybko. Stąd ekspresowy start pierwszego pakietu pomocowego dla firm i późniejsze dostosowywanie zakresu pomocy do aktualnych potrzeb w kolejnych wersjach tarcz, co uratowało krajowy rynek pracy.