Zakłady emerytalne nie są konieczne

Na początku 2007 roku Aleksandra Wiktorow, była prezes ZUS, postraszyła na łamach prasy, że emerytury Polaków są zagrożone, bo na dwa lata przed pierwszymi wypłatami z II filara, nie wiadomo kto i na jakiej zasadzie ma nam wypłacać świadczenia. Okazało się jednak, że problem z wypłatą środków dla pierwszych beneficjentów OFE polega na czymś zgoła innym. Osób, które uzyskają uprawnienia do wypłat w 2009 roku, będzie bardzo mało – zaledwie kilka tysięcy. Istota problemu polega nie tylko na bardzo małej grupie uprawnionych (to problem zakładów emerytalnych), ale na tym, że będą dysponowały niewielką kwotą kapitału w II filarze – średnio mniej niż 20 tysięcy złotych. Powstaje proste pytanie: Czy jest sens przeliczać taką kwotę na comiesięczne świadczenia emerytalne wypłacane dożywotnio? Nie. Dlaczego? Ponieważ comiesięczne świadczenie otrzymywane z II filara będzie niższe od 100 złotych. Podobny problem będzie istniał przez kolejnych kilka lat.

Rolą obowiązkowego systemu emerytalnego powinno być zapewnienie emerytury na poziomie minimalnym – w formie dożywotniego świadczenia

Co się stanie, jeżeli 1 stycznia 2009 roku nie będzie funkcjonował żaden zakład emerytalny z ofertą jednej z trzech rodzajów emerytur dla kilku tysięcy uprawnionych do emerytur z OFE pań? Absolutnie nic. Nie będą miały w sumie niepotrzebnego dylematu – czy wybrać emeryturę dożywotnią w wysokości 95 zł, czy może z gwarantowanym okresem wypłaty przez 10 lat w kwocie 75 złotych. To co mają zrobić z pieniędzmi zgromadzonymi w II filarze? A czy w ogóle muszą cokolwiek robić w momencie przejścia na emeryturę i otrzymania świadczenia z I filara? Właśnie. W trakcie dyskusji bardzo rzadko pojawiały się głosy o tym, że przecież pieniądze gromadzone w II filarze są dobrze zarządzane, pozostają cały czas, i to w 100 proc., własnością członka funduszu (a w razie jego śmierci – spadkobierców lub osób wskazanych). Pozostawienie gromadzonych środków w funduszu emerytalnym, także w okresie pobierania emerytury z ZUS, niczego nie zmienia w tej komfortowej dla nas sytuacji, nie mówiąc już o jakimkolwiek zagrożeniu. Nie wiemy, co miała była pani prezes ZUS na myśli, wywołując medialną burzę stwierdzeniem, że nasze oszczędności w II filarze są zagrożone.

Załóżmy, że pani Anna Kowalska, która ukończy 1 stycznia 2009 roku 60 lat, przejdzie na emeryturę i nie będzie miała przymusu przeniesienia środków z OFE do zakładu emerytalnego, bo tych nie będzie. Co dalej? Otrzymuje z ZUS emeryturę w określonej wysokości – obliczonej w wyniku podzielenia wartości konta w I filarze (kapitału początkowego, sumy wpłaconych składek po pierwszym stycznia 1999 roku powiększonych o stopę waloryzacji) przez liczbę miesięcznych wypłat określonej na podstawie średnich tablic przeżywalności GUS. A co z dodatkiem z II filara? Oczywiście to będzie zależało od tego, na co zezwoli ustawodawca. Przyjmijmy, że okaże się bardzo liberalny i da nam pełną swobodę: pani Anna będzie mogła pozostawić środki w funduszu emerytalnym w celu ich dalszego pomnażania, zadecydować o comiesięcznym wypłacaniu wybranej kwoty (aż do wyczerpania kapitału) lub wypłacić środki w całości jednorazowo.

Projekt ustawy powołującej zakłady emerytalne nie rozwiązuje większości problemów, jest przede wszystkim cynicznie wykorzystywany w celach politycznych do obiecywania gruszek na wierzbie

A co z opcją dożywotniego świadczenia? Czy ta opcja byłaby niedostępna, skoro nie będzie istniał żaden zakład emerytalny? Będzie. Uzbierane 20 tysięcy złotych w II filarze pani Janina mogłaby w formie transferu wnieść na konto w I filarze, tym samym zwiększając podstawę do wyliczenia emerytury z I filaru. Zwróćmy uwagę, że emerytura w I filarze jest wyliczana na zasadzie kapitałowej – na podstawie bieżącej wartości kapitału początkowego i sumy wpłaconych składek. Tym samym transfer środków z OFE, zwiększając kapitał brany pod uwagę do wyliczenia emerytury, przyczyniłby się do zwiększenia kwoty emerytury wypłacanej z I filara (w tym sensie ZUS przyjmowałby na siebie rolę zakładu emerytalnego). Gdyby transferowana kwota z OFE stanowiła na przykład 10 proc. wartości środków zgromadzonych w I filarze, emerytura wyliczona przez ZUS byłaby proporcjonalnie większa – o 10 proc.

Czy takie rozwiązanie musiałoby pozostawać tylko tymczasowym? Nie. Projekt ustawy powołującej zakłady emerytalne, co pokazuje dyskusja w gronie ekspertów, nie rozwiązuje większości problemów, a jest przede wszystkim cynicznie wykorzystywany w celach politycznych do obiecywania gruszek na wierzbie, na przykład takich, że emerytura małżeńska lub z gwarantowanym okresem wypłat jest optymalną odpowiedzią na problem dziedziczenia środków.

Rolą obowiązkowego systemu emerytalnego powinno być zapewnienie emerytury na poziomie minimalnym – w formie dożywotniego świadczenia, aby każdy z nas miał zapewnione środki do życia do ostatnich swoich dni. Jeżeli środki zgromadzone w I i II filarze w momencie zakończenia kariery zawodowej okażą się wyższe od minimum, jakie gwarantuje państwo, to państwo nie powinno już ograniczać mojej wolności i dyktować mi, w jaki sposób mam wykorzystać zgromadzoną nadwyżkę finansową. To powinno być wyłącznie moją decyzją: czy ją wypłacę jednorazowo i oddam najbliższym, czy dokonam transferu do I filara, czy pozostawię w funduszu emerytalnym jeszcze przez kolejnych 10 lat w celu jej dalszego pomnażania, czy może się zdecyduję na wypłatę ratalną.

Emerytura w I filarze jest wyliczana na zasadzie kapitałowej – na podstawie bieżącej wartości kapitału początkowego i sumy wpłaconych składek

Gdybyśmy zrezygnowali z tworzenia zakładów emerytalnych – pozostali tylko przy OFE i przy dożywotniej emeryturze wypłacanej z I filara przez ZUS – środki gromadzone w obu filarach mogłyby być wypłacane w kilku opcjach, w zależności od ich wartości i naszych potrzeb. ZUS w momencie uzyskania przez daną osobę uprawnień emerytalnych, na podstawie wartości waloryzowanego kapitału zapisanego na koncie w I filarze (sumy wniesionych składek plus ewentualnie kapitał początkowy) dokonywałby wyliczenia wysokości emerytury otrzymywanej z I filara. Obliczona emerytura będzie: niższa do emerytury minimalnej, dokładnie taka sama, albo wyższa. Jeżeli wartość kapitału „zapisanego” w I filarze okaże się zbyt niska do otrzymania emerytury minimalnej, dana osoba będzie zobowiązana do dokonania transferu środków z OFE na konto w I filarze w takiej kwocie, aby uzyskać świadczenia na poziomie minimalnym – w formie nazwijmy to transferu obowiązkowego.

A co z pozostałymi środkami z OFE i ze środkami osób, które nie byłyby zmuszone do transferu środków (na skutek zbyt małego kapitału zgromadzonego na koncie w I filarze)? Członek funduszu miałby – tak jak zostało to już wyżej opisane – pełną dowolność w dysponowaniu tymi środkami – mógłby dalej pomnażać lub złożyć dyspozycję wypłaty ratalnej (miesięcznej) bądź jednorazowej. W przypadku pozostawienia środków w OFE w celu ich dalszego pomnażania (co wydaje się najrozsądniejszym wyjściem dla pań, które uzyskają uprawnienia do emerytury z I i II filaru w okresie najbliższych kilku lat) członek funduszu cały czas zachowywałby prawo do złożenia żądania wypłaty środków w formie ratalnej lub jednorazowej w dowolnie wybranym momencie (np. po trzech lub nawet dziesięciu latach bycia na emeryturze), tak jak jest to teraz rozwiązane w pracowniczych programach emerytalnych.