Trudne negocjacje budżetowe w Unii

Przed Europą lata słabego wzrostu. Potwierdzają to ostatnie prognozy Komisji Europejskiej. Jeżeli chcemy, by wyrzeczeniom związanym z konsolidacją budżetową i pakietami antykryzysowymi towarzyszyło ożywienie gospodarcze, konieczna jest kreatywna, silna i mądra strategia wzrostu dla Europy. Jej ważnym elementem muszą być działania na rzecz zmniejszenia rosnących podziałów rozwojowych w Europie, a kryzys ujawnił wielkie różnice w konkurencyjności gospodarek europejskich. Ich utrzymywanie się będzie wpływać negatywnie na szanse rozwoju całej gospodarki europejskiej.

Trudny powrót do normalności

Pakiety antykryzysowe doprowadziły do spadku, często drastycznego, poziomu płac w gospodarkach o niskiej konkurencyjności, przekładającego się na osłabienie popytu gospodarstw domowych, ich skłonność do konsumpcji, a także do oszczędzania. Spadek płac oznacza także krótkookresową poprawę konkurencyjności, zmniejszając skłonność do reform strukturalnych.

W Europie mamy grupę gospodarek o wysokiej konkurencyjności, które cechują wysokie nadwyżki bilansu handlowego (Niemcy, Holandia, Szwecja). Mamy też gospodarki słabo konkurencyjne o sporych i utrzymujących się deficytach handlowych (Grecja, Portugalia, Hiszpania). Mamy też gospodarki takie jak Polska, ciągle o niskiej, lecz rosnącej produktywności. Piszę o tym zróżnicowaniu dlatego, że w poszukiwaniu formuły paktu na rzecz wzrostu te dysproporcje muszą być wzięte pod uwagę. Dalszy rozwój rynku wewnętrznego nie może ignorować ogromnego terytorialnego zróżnicowania konkurencyjności gospodarki europejskiej. Również przepływy kapitałowe nie mogą utrwalać czy pogłębiać wewnętrznej nierównowagi. Słaba pozycja gospodarek, które weszły jako słabsze konkurencyjnie do strefy euro, nie zmieni się jednak z dnia na dzień.

Nie budzi większych kontrowersji fakt, iż sytuacją pożądaną są zbilansowane finanse publiczne, niemniej dziś wyzwanie jest inne. Wyzwania to sposób i ścieżka dojścia do takiej zrównoważonej sytuacji w gospodarkach „po przejściach", w których nie funkcjonuje sektor bankowy finansujący wzrost, w których awersja do ryzyka dominuje zarówno w sektorze finansowym, jak i w gospodarce realnej, w których przez wiele lat nie inwestowano w produktywność gospodarek, które w rezultacie nie są konkurencyjne ani na rynkach europejskich, ani na rynku globalnym, w których pakiety antykryzysowe nie zostawiły żadnej przestrzeni na interwencję w postaci wydatków publicznych, z których nadal odpływają oszczędności krajowe. Nie budzi wątpliwości stan, który należy osiągnąć, lecz ścieżka dojścia do tego stanu. Potrzeba wzrostu nie budzi kontrowersji, obowiązujące dogmaty zamykają jednak wiele ścieżek polityki uruchamiającej bodźce wzrostowe.

Oznacza to, że konsolidacja budżetowa, która będzie potrzebą wielu lat, musi być jak najmniej szkodliwa dla wzrostu poprzez właściwą mieszankę ograniczeń wydatków publicznych i podwyżek podatków z jednej strony oraz bodźców stymulujących wzrost z drugiej. Na pewno inne będą skutki zmniejszania wydatków publicznych na edukację czy innowacyjność niż ograniczanie subwencjonowania niekonkurencyjnych gałęzi przemysłu. Granice społecznej i politycznej akceptacji polityki restrykcyjnej są dziś inne niż jeszcze parę lat temu i na pewno zróżnicowane w poszczególnych państwach członkowskich Unii.

Ważne czynniki rozwojowe

Strategia powinna zidentyfikować te czynniki rozwojowe, które mogą oddziaływać pozytywnie na produktywność i konkurencyjność gospodarek poprzez takie działania, jak reformowanie środowiska instytucjonalnego, w którym funkcjonują małe i średnie przedsiębiorstwa, wspieranie innowacyjności, zmiany struktury eksportu, obniżanie kosztów energii, poprawa dostępu do technologii czy dostępu do finansowania inwestycyjnego, a także podejmowanie polityki umożliwiającej identyfikację i jak najszybsze uruchomienie nowych sił napędzających rozwój (efektywność energetyczna).

Bardzo istotne będzie dokończenie procesu normalizacji sytuacji w sektorze bankowym, być może także restrukturyzacja zadłużenia tam, gdzie to jest najmniej kosztowną ścieżką doprowadzenia zadłużenia do poziomu umożliwiającego jego obsługę.

Obok dokapitalizowania Europejskiego Banku Inwestycyjnego konieczne jest także przyjrzenie się jak najszybciej jego modelowi działania

Niektórzy ekonomiści, zafascynowani modelem wzrostu niemieckiej gospodarki, wskazują konieczność wykorzystania ekspansji eksportowej na rynki globalne jako podstawowej siły napędowej wzrostu. Dla gospodarek, które od lat nie inwestowały w poprawę produktywności, eksport nie wyzwoli wzrostu w krótkim okresie. Konieczne jest uruchomienie wewnętrznych mechanizmów wzrostu związanych z funkcjonowaniem rynku wewnętrznego i współzależnościami między gospodarkami europejskimi. Siły te drzemią w europejskich politykach strukturalnych, których finansowanie zawiera pierwsza część wieloletnich ram finansowych. Europa nie jest prostą sumą niezależnych gospodarek. Lepsze wykorzystanie silnych wzajemnych powiązań, w szczególności między gospodarkami z nadwyżkami handlowymi i tymi, które z uwagi na niedostateczną konkurencyjność utrzymują strukturalne deficyty w stosunkach gospodarczych z zagranicą, jest jedną z ważnych ścieżek pobudzania wzrostu. Europa musi od nowa uruchomić siły konwergencji, rosnącej wewnętrznej spójności, która napędza wzrost. Musi lepiej wykorzystać wzajemne powiązania gospodarcze, handlowe, inwestycyjne, finansowe, rynków pracy. Wzmocnienie powiązań w ramach rynku wewnętrznego, zwiększenie mobilności studentów i pracowników, rozwój sieci powiązań wzmacniających innowacyjność – to mogą być elementy strategii wzrostu związane z inwestycjami w spójność gospodarki europejskiej.

Jak finansować wzrost gospodarczy

Wielkim problemem pozostaje finansowanie wzrostu w nadchodzących latach. Nie ulega wątpliwości, że trudno oczekiwać wzrostu bez inwestycji, a inwestycji bez środków je finansujących. Oczy polityków zwrócone są dziś na to, co może przynieść proces negocjacji nowego wieloletniego budżetu Unii, a także na rolę Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Konieczność mądrego wykorzystania europejskich pieniędzy publicznych, zapewnienie ich jak największej dźwigni przyciągającej kapitał prywatny trzeba przełożyć na język praktyczny jak najszybciej.

Europejski Bank Inwestycyjny jest dziś postrzegany jako instytucja, która rozwiąże większość ambicji inwestycyjnych Unii. Wymagałoby to jednak moim zdaniem wielkich zmian w jego funkcjonowaniu. Nie chodzi tylko o dokapitalizowanie Banku. Jego pożyczki, choć nie zwiększają zadłużenia, wymagają gwarancji rządowych. Praktycznie wykluczyło to EBI z finansowania inwestycji w Grecji. Bank nie angażuje się w gospodarkach o bardzo złych ocenach agencji ratingowych w obawie przed utraceniem własnego statusu AAA, który pozwala mu na korzystanie z rynków finansowych po niskich kosztach. Toteż jeśli popatrzymy, w jaki sposób bank finansuje małe i średnie przedsiębiorstwa, to okaże się, że nie robi tego bezpośrednio, lecz przez banki komercyjne, działając podobnie jak Europejski Bank Centralny. Wydaje się więc, że obok dokapitalizowania EBI konieczne jest także przyjrzenie się jak najszybciej jego modelowi działania.