Ustalamy pensje dla osób zatrudnionych w służbie zdrowia

Ogólne zasady dotyczące przyznawania pracownikom publicznej służby zdrowia dodatkowych składników wynagrodzenia wynikają z ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn. DzU z 2007 r. nr 14, poz. 89 ze zm., dalej ustawa). W tych przepisach nie znajdziemy jednak regulacji o wysokości wynagrodzenia zasadniczego pracowników ZOZ.

To statut określa ustrój zakładu opieki zdrowotnej oraz inne zagadnienia dotyczące jego funkcjonowania. W nim powinny znaleźć się: nazwa zakładu odpowiadająca zakresowi udzielanych świadczeń, jego cele i zadania, siedziba i obszar działania, organy oraz planowana forma gospodarki finansowej (art. 11 ustawy).

Oprócz takich postanowień statut ZOZ może zawierać również inne, np. bezpośrednio regulujące prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Jednak nie znajdziemy tam kwestii związanych z wynagrodzeniem lekarzy. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2005 r. (II PK 131/04) statut zakładu opieki zdrowotnej określa przedmiot działania zakładu, jego organy, a także gospodarkę finansową, co wyklucza zamieszczenie w nim postanowień dotyczących nawiązania stosunku pracy z dyrektorem publicznego ZOZ, a także świadczeń przysługujących mu w związku z rozwiązaniem stosunku pracy. Statut ZOZ w części zawierającej takie regulacje nie może być traktowany jako źródło prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p. i stanowić podstawy roszczenia o odszkodowanie.

Warunki wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla zatrudnionych w państwowych jednostkach sfery budżetowej, jeżeli nie są oni objęci układem zbiorowym pracy, określa minister w rozporządzeniu. Do pracowników objętych układem zbiorowym nie stosuje się tzw. rozporządzenia płacowego (art. 77

k.p.).

Wynagrodzenia w publicznej służbie zdrowia na podstawie art. 40 ustawy określa rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z 8 czerwca 1999 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników publicznych zakładów opieki zdrowotnej (DzU nr 52, poz. 543 ze zm., dalej rozporządzenie o wynagradzaniu w ZOZ).

Te stawki dotyczą wynagrodzenia zasadniczego tzw. pracowników działalności podstawowej, czyli:

- pracownika medycznego, który ukończył wyższe studia medyczne lub średnią szkołę medyczną, oraz pracownika, który uzyskał wyższe wykształcenie medyczne lub średnie inne niż medyczne i posiadane przez niego kwalifikacje zawodowe mają zastosowanie przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych,

- pracownika, którego praca pozostaje w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych (§ 2 i 3 rozporządzenia o wynagradzaniu w ZOZ).

W załącznikach do rozporządzenia nie ma stawek wynagrodzenia zasadniczego dla lekarzy. Wysokość przysługującej im pensji określają przepisy wewnętrzne, a dokładnie – regulaminy wynagradzania np. w szpitalach czy przychodniach.

Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej jako jednostki samofinansujące się pokrywają koszty działalności i zobowiązań oraz ujemny wynik finansowy z posiadanych pieniędzy i uzyskanych przychodów (art. 35b ust. 1 i art. 60 ust. 1 ustawy). Ich pracownicy nie są pracownikami jednostki budżetowej w rozumieniu art. 1 ust. 2

ustawy z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (DzU nr 160, poz. 1080 ze zm.)

. Dlatego ich pensje oraz inne świadczenia związane z pracą ustala się w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie wynagradzania i zależą one od sytuacji finansowej pracodawcy (art. 77

, art. 77

k.p. w związku z art. 4 ust. 4

ustawy z 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw, DzU z 1995 r. nr 1, poz. 2 ze zm.)

. Tak wynika z

wyroku SN z 21 września 2006 r. (II PK 11/06)

Wymóg utworzenia regulaminu wynagradzania spoczywa bezpośrednio na pracodawcy zatrudniającym co najmniej 20 pracowników, jeśli nie są oni objęci zakładowym ani ponadzakładowym układem zbiorowym pracy (art. 77

k.p.). Obowiązuje on do czasu objęcia pracowników zakładowym lub ponadzakładowym uzp. Sytuacja taka ma miejsce, jeśli uzp ustalają warunki wynagrodzenia za pracę oraz przyznawanie innych świadczeń związanych z pracą w zakresie i w sposób umożliwiający określenie na jego podstawie indywidualnych warunków umów o pracę.

Nawet pracodawca, u którego obowiązuje zakładowy lub ponadzakładowy uzp, będzie musiał wprowadzić regulamin wynagradzania, jeżeli układ ten określa tylko ogólnie zasady wynagradzania i przyznawania załodze innych świadczeń związanych z pracą. Oznacza to, że obowiązek wprowadzenia regulaminu wynagradzania ciąży na pracodawcy, gdy postanowienia układów nie pozwalają ustalić na ich podstawie indywidualnych warunków umów o pracę. Ponadto szef musi wprowadzić taki regulamin, choć obowiązuje u niego uzp, nawet jeżeli odpowiada on tym wymaganiom, gdy określona grupa pracowników nie została nim objęta.

Nie ma ograniczeń prawnych, aby lekarz pracował jednocześnie w kilku szpitalach

Przepisy dotyczące pracowników służby zdrowia nie hamują podejmowania przez nich dodatkowych stosunków pracy. Dlatego lekarze tak często pracują w innym ZOZ na podstawie umowy cywilnoprawnej.

Należy jednak pamiętać, że umowa, która wiąże strony, powinna być zgodna z charakterem wykonywanej pracy. Tu ograniczeniem może być art. 22 § 1

kp. Zatrudnienie w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy, czyli polegające na zobowiązaniu pracownika do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, oraz zatrudnieniu pracownika za wynagrodzeniem, jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.

Coraz więcej lekarzy decyduje się prowadzić własną działalność i cywilnoprawną współpracę ze szpitalami czy przychodniami. Prowadzenie jednoosobowej firmy jest wprawdzie bardziej uciążliwe, ale z pewnością korzystniejsze finansowo.

Pozarolnicza działalność gospodarcza to działalność zarobkowa wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły, prowadzona we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek. Podjęcie tzw. samozatrudnienia na zasadach prowadzenia działalności gospodarczej wymaga dopełnienia wielu formalności. Do podstawowych należą:

- wpis do ewidencji,

- uzyskanie nr REGON,

- założenie konta w banku,

- aktualizacja NIP,

- zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych,

- wybór formy opodatkowania (nie zawsze możliwy),

- rejestracja w urzędzie skarbowym (w tym ew. rejestracja dla celów VAT).

Te czynności samozatrudniony wykonuje sam. Musi także:

- obliczać i odprowadzać zaliczki na podatek,

- składać formularze podatkowe,

- obliczać i opłacać składki ubezpieczeniowe (obowiązkowo emerytalne i rentowe oraz wypadkowe, ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne).

Nie dotyczy to sytuacji, gdy samozatrudniony na własny rachunek pozostaje równolegle w innym stosunku pracy. Ten, kto jednocześnie pracuje na etacie, opłaca tylko składkę zdrowotną.

Samozatrudnienie jest znacznie tańsze od tradycyjnego stosunku pracy, pracodawca nie musi ponosić kosztów pracowniczych i obowiązków płatniczych. Współpracujący w ten sposób lekarz zarabia znacznie więcej niż jego kolega na etacie.

Podstawą wynagrodzenia pracowników służby zdrowia jest wynagrodzenie zasadnicze. Od jego wysokości zależą dodatkowe składniki

Podobnie jak w innych grupach zawodowych stawki dodatków i nagród ustalane są procentowo od wynagrodzenia zasadniczego przysługującego pracownikowi. Poniżej opisujemy wszystkie te składniki.

Dodatek stażowy przyznawany jest pracownikom publicznych ZOZ za wypracowane lata. Wynosi 5 proc. miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, jeśli zatrudniony przepracował pięć lat. Wzrasta o 1 proc. za każdy dalszy rok pracy, aż do osiągnięcia 20 proc. miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego (art. 62d ustawy).

Do okresu pracy uprawniającego pracowników publicznych ZOZ do dodatku stażowego wlicza się wszystkie zakończone okresy zatrudnienia oraz inne, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze (§ 8 rozporządzenia o wynagradzaniu w ZOZ). Dotyczy to np. pracy w gospodarstwie rolnym oraz okresów pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Wyjątek od tej zasady dotyczy sytuacji, gdy praca w publicznym ZOZ jest dodatkowym zatrudnieniem pracownika. Wtedy do tego okresu nie zalicza się okresu zatrudnienia podstawowego.

Dodatek za wysługę lat pracodawca reguluje w terminie wypłaty wynagrodzenia i przysługuje on za dni, za które pracownik otrzymuje wynagrodzenie. Należy się więc również za dni nieobecności w pracy z powodu jego choroby.

Termin wypłaty dodatku stażowego przy zmianie jego wysokości zależy od tego, kiedy pracownik nabywa prawo do wyższej stawki. Jeśli nabył je pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, zwiększony dodatek powinien dostać już w tym właśnie miesiącu. Jeżeli natomiast prawo do wyższego stażowego uzyskał w trakcie miesiąca, wypłaty dodatku może spodziewać się od pierwszego dnia następnego miesiąca, razem z wypłatą pensji zasadniczej.

Wykaz stanowisk, na których przysługuje dodatek funkcyjny, oraz jego stawki określa załącznik nr 4 do rozporządzenia o wynagradzaniu w ZOZ.

Ustalając stawkę tego dodatku, pracodawca powinien kierować się w szczególności wielkością komórki organizacyjnej oraz stopniem trudności i złożoności wykonywanych prac (§ 5 rozporządzenia o wynagradzaniu w ZOZ). W zależności od zajmowanego stanowiska stawka tego dodatku różni się, nie może być on jednak wyższy niż 50 proc. wynagrodzenia zasadniczego.

Pracownikowi działalności podstawowej, który uzyskał stopień naukowy doktora, przysługuje za to dodatek (§ 9 rozporządzenia o wynagradzaniu w ZOZ). Prawo do niego mają również pracownicy, którzy uzyskali stopień doktora habilitowanego lub tytuł naukowy profesora.

Dodatek naukowy przysługuje co miesiąc, a jego wysokość zależy od uzyskanego przez pracownika stopnia lub tytułu. Wypłacany on jest w następujących wysokościach przy uzyskaniu:

- stopnia doktora – do 20 proc. otrzymywanego wynagrodzenia zasadniczego, nie mniej jednak niż 65 zł,

- stopnia doktora habilitowanego – do 30 proc. wynagrodzenia zasadniczego, nie mniej jednak niż 125 zł,

- tytułu profesora – do 50 proc. wynagrodzenia zasadniczego, nie mniej jednak niż 185 zł.

Prawo do tego dodatku przysługuje już od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pracownik udokumentował uzyskanie stopnia, np. doktora.

Za pracę z osobami pozbawionymi wolności zatrudnionym w jednostkach organizacyjnych więziennictwa przysługuje dodatek do wynagrodzenia.

Waha się on od 10 do 50 proc. miesięcznej pensji zasadniczej otrzymywanej przez uprawnionego pracownika (§ 10 rozporządzenia o wynagradzaniu w ZOZ).

Pod pojęciem dyżuru medycznego ustawa o ZOZ określa wykonywanie, poza normalnymi godzinami pracy, czynności zawodowych przez lekarza lub innego mającego wyższe wykształcenie pracownika wykonującego zawód medyczny w zakładzie opieki zdrowotnej przeznaczonym dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielenia całodobowych świadczeń zdrowotnych (art. 18d ustawy). Lekarz bądź inny pracownik medyczny pełniący dyżur jest wynagradzany zgodnie z kodeksem pracy, według stawek za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 151

k.p.).

Za dyżur, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek:

> 100 proc. wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:

– w nocy,

– w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,

– w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,

> 50 proc. wynagrodzenia – za pracę w nadgodzinach przypadających w każdym innym dniu.

Wynagrodzenie stanowiące podstawę obliczania dodatku za czas dyżuru obejmuje wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60 proc. wynagrodzenia.

Stawka za każdą godzinę dyżuru zależy więc od tego, kiedy on przypada. Godzinową stawkę wynagrodzenia zasadniczego oblicza się, dzieląc miesięczną stawkę tego wynagrodzenia wynikającą z osobistego zaszeregowania pracownika przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w miesiącu. Dlatego przy ustalaniu stawki za godzinę dyżuru należy przede wszystkim ustalić, jaka przysługuje stawka godzinowa pracownikowi za dyżur. Następnie ustala się jego godzinową stawkę wynagrodzenia zasadniczego oraz oblicza wynagrodzenie za jedną godzinę dyżuru.

Za każdą godzinę pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych poza ZOZ pracownik otrzymuje 50 proc. stawki godzinowej swojego wynagrodzenia zasadniczego (art. 32k ustawy). W razie wezwania lekarza do szpitala obowiązują przepisy o dyżurze medycznym.

Pracownikom wykonującym zawód medyczny, zatrudnionym w systemie pracy zmianowej w ZOZ przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych świadczeń zdrowotnych, przysługuje dodatek w wysokości co najmniej:

- 65 proc. stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego za każdą godzinę pracy wykonywanej w porze nocnej,

- 45 proc. stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego za każdą godzinę pracy wykonywanej w porze dziennej w niedziele i święta oraz dni wolne od pracy wynikające z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy (art. 32l ustawy).

Takich dodatków nie mają pracownicy pogotowia. Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy pielęgniarkom i sanitariuszom zatrudnionym w pogotowiu ratunkowym nie przysługuje dodatek za pracę w porze nocnej określony w ustawie o ZOZ.

Pogotowie ratunkowe udziela świadczeń zdrowotnych przez całą dobę różnym pacjentom, nie zapewnia im natomiast całodobowej opieki zdrowotnej. Wyjątek dotyczy sytuacji, gdy pogotowie ma wyodrębniony oddział szpitalny. Wówczas pracownicy wykonujący zawód medyczny zatrudnieni w takim oddziale w systemie zmianowym mają prawo do dodatku za pracę w niedziele i święta ustalonego w ustawie o ZOZ (PiZS 2001/2/40).

Pracownicy wykonujący zawód medyczny zatrudnieni w zespole wyjazdowym pogotowia ratunkowego (pomocy doraźnej) mają dodatek w wysokości 30 proc. stawki godzinowej pensji zasadniczej za każdą godzinę pracy (art. 32ł ustawy).

Natomiast zatrudnionym w pogotowiu ratunkowym (pomocy doraźnej), ale poza zespołem wyjazdowym przysługuje 20 proc. stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego za każdą godzinę pracy.

Zgodnie ze stanowiskiem Departamentu Prawnego Ministerstwa Zdrowia pojęcie „osoba wykonująca zawód medyczny” obejmuje zarówno zawody, których status jest określony ustawowo (np. w ustawie o zawodzie lekarza, zawodzie pielęgniarki i położnej), jak i zawody, które w przepisach nie mają takiej regulacji.

Pojęcie „wykonywanie zawodu medycznego” odnosi się do osób, które fachowo, stale i w celach zarobkowych zajmują się wykonywaniem zajęcia mającego związek z medycyną i które mają odpowiednie kwalifikacje. Przez kwalifikacje należy rozumieć zasób wiedzy i umiejętności wymaganych do udzielania świadczeń zdrowotnych (PiZS 2000/7-8/54).

Pracownikowi za długoletnią pracę przysługują nagrody jubileuszowe. Jest to:

- 75 proc. miesięcznego wynagrodzenia – po 20 latach pracy,

- 100 proc. miesięcznego wynagrodzenia – po 25 latach pracy,

- 150 proc. miesięcznego wynagrodzenia – po 30 latach pracy,

- 200 proc. miesięcznego wynagrodzenia – po 35 latach pracy,

- 300 proc. miesięcznego wynagrodzenia – po 40 latach pracy (art. 62a ustawy).

Im dłuższa praca, tym wyższa jubileuszówka. Do okresu uprawniającego pracownika publicznego ZOZ do nagrody jubileuszowej zalicza się wszystkie poprzednie zakończone okresy zatrudnienia u poprzednich pracodawców (§ 13 rozporządzenia o wynagradzaniu w ZOZ). Bez znaczenia natomiast jest to, czy poprzedni pracodawcy byli jednostkami publicznej służby zdrowia.

Do okresu pracy uprawniającego do nagrody jubileuszowej wlicza się też inne okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów wlicza się je do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Chodzi o:

- prowadzenie indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie,

- zakończone okresy zatrudnienia (czyli świadczenia pracy na podstawie umowy o pracę),

- okresy pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Szczególna jest sytuacja pracownika publicznego ZOZ, który jest równocześnie zatrudniony u innego pracodawcy. Wówczas do okresu pracy uprawniającego go do jubileuszówki wlicza się tylko jeden z tych okresów. Pracownik publicznego zakładu opieki zdrowotnej nabywa prawo do nagrody w dniu upływu okresu uprawniającego go do niej. Szef musi zatem wypłacić pracownikowi jubileuszówkę niezwłocznie, gdy nabędzie on do niej prawo.

Przysługującą pracownikowi publicznego zakładu opieki zdrowotnej nagrodę jubileuszową oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Trzeba więc sięgnąć do rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.). Natomiast do obliczania wysokości ekwiwalentu pieniężnego za urlop stosuje się zasady takie, jak przy określaniu wysokości wynagrodzenia urlopowego pracownika.

Wynagrodzenie urlopowe ustala się, uwzględniając wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy, ale wyłącza się takie składniki, jak:

- jednorazowe lub nieperiodyczne wypłaty za spełnienie określonego zadania bądź za określone osiągnięcie,

- wynagrodzenie za czas gotowości do pracy oraz za czas niezawinionego przez pracownika przestoju,

- gratyfikacje (nagrody) jubileuszowe,

- wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego, a także za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,

- ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy,

- wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,

- nagrody z zakładowego funduszu nagród, dodatkowego wynagrodzenia rocznego, należności przysługujące z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej,

- odprawy emerytalne lub rentowe albo inne odprawy pieniężne,

- wynagrodzenia i odszkodowania przysługujące w razie rozwiązania stosunku pracy.

Dodatki stażowy i funkcyjny zalicza się do wynagrodzenia stanowiącego podstawę nagrody jubileuszowej. Wypłaca się je pracownikom razem z wynagrodzeniem zasadniczym – są więc dodatkowym stałym składnikiem wynagrodzenia. Ponadto, ponieważ ich wypłata następuje co miesiąc razem z pensją zasadniczą pracownika, mają one charakter periodyczny. Oznacza to, że nie muszą być wyłączane przy obliczaniu wynagrodzenia urlopowego. Tym samym należy je doliczyć przy ustalaniu wynagrodzenia miesięcznego pracownika będącego podstawą obliczenia przysługującej mu jubileuszówki.

Podobnie wynagrodzenie za pełnione dyżury medyczne powinno być zaliczone do wynagrodzenia miesięcznego lekarza, stanowiącego podstawę obliczenia wysokości jubileuszówki. Stanowisko takie prezentuje również PIP (PiZS z 2001/5/41). Wynagrodzenie za czas dyżuru medycznego, pełnionego w warunkach określonych w ustawie o ZOZ, należy uwzględnić przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego (oraz nagrody jubileuszowej).

Pracownikowi przechodzącemu na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy przysługuje jednorazowa odprawa w wysokości:

- jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli był zatrudniony krócej niż 15 lat,

- dwumiesięcznego wynagrodzenia po 15 latach pracy,

- trzymiesięcznego wynagrodzenia po 20 latach pracy.

Pracownik, który otrzymał odprawę emerytalną lub rentową, nie może ponownie nabyć do niej prawa (art. 62b ustawy).

Lekarz, lekarz stomatolog odbywający staż otrzymuje zasadnicze wynagrodzenie miesięczne przez cały jego okres w wysokości 1403 zł (§ 5 ust. 4 rozporządzenia ministra zdrowia z 24 marca 2004 r. w sprawie stażu podyplomowego lekarza i lekarza stomatologa, DzU nr 57, poz. 553 ze zm.). Staż trwa 13 miesięcy.