Do Rzecznika Praw Obywatelskich napływają liczne skargi od osób posiadających mieszkania w będącej obecnie w upadłości Śródmiejskiej Spółdzielni Mieszkaniowej.
Przypomnijmy, iż w efekcie ryzykownej działalności inwestycyjnej SSM powstało olbrzymie, wielomilionowe zadłużenie w stosunku do różnych podmiotów. Przed ogłoszeniem upadłości przeciwko spółdzielni toczyło się kilkanaście postępowań egzekucyjnych, w ramach których zajęte zostały wszystkie rachunki bankowe. Dodatkowo komornicy zajęli wierzytelności spółdzielni przysługujące im od członków i mieszkańców z tytułu tzw. opłat eksploatacyjnych. W efekcie, spółdzielnia nie miała możliwości realizowania płatności w stosunku do dostawców mediów. Jej zobowiązania wobec nich przekroczyły w marcu tego roku kwotę 3 mln zł. Co gorsze, nieruchomości, na których znajdują się domy mieszkalne i budynki użytkowe zostały obciążone hipotekami na rzecz wierzycieli ŚSM, powstałymi najczęściej w wyniku fiaska działalności deweloperskiej spółdzielni.
W związku taką sytuacją mieszkańcy obawiają się, że w obecnym stanie prawnym nie są skutecznie chronieni przed skutkami niewypłacalności spółdzielni. Do przerzucania odpowiedzialności za długi spółdzielni na osoby posiadające mieszkania w jej zasobach ma dochodzić w majestacie prawa, w szczególności w sytuacji, w której hipoteki ustanowione na nieruchomościach spółdzielni przekształcałyby się w hipoteki łączne, obejmujące lokale, które w toku postępowania upadłościowego albo postępowania egzekucyjnego z nieruchomości – zmieniają status prawny ze spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w prawo odrębnej własności (lub we własność domu jednorodzinnego).
Z ustaleń RPO wynika bowiem, że w bardzo wielu księgach wieczystych prowadzonych dla nieruchomości oddanych w użytkowanie wieczyste ŚSM przez miasto i obciążonych spółdzielczymi własnościowymi prawami do lokali, wpisane zostały hipoteki umowne lub przymusowe zabezpieczające wierzytelności wierzycieli spółdzielni inne niż z tytułu zaciągniętego kredytu.
Zdaniem Rzecznika obawy mieszkańców są uzasadnione. W wystąpieniu do Minister Infrastruktury i Rozwoju Marii Wasiak, RPO zwraca uwagę na orzecznictwo Sądu Najwyższego (m.in. II CSK 349/13, II CSK 353/13 czy II CSK 357/13), który opowiedział się za dopuszczalnością sytuacji, w której hipoteki ustanowione na nieruchomościach spółdzielni mieszkaniowych przekształcałyby się w hipoteki łączne obejmujące lokale, które zmieniałyby status prawny ze spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w prawo odrębnej własności. – Nie będzie zatem przesady w stwierdzeniu, że Sąd Najwyższy dał tym samym zielone światło dla przerzucenia zobowiązań spółdzielni mieszkaniowych na osoby, którym służy spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, w tym nawet na te, które w ogóle nie są członkami spółdzielni – podnosi RPO.
