Utrata dostępu do drogi publicznej jest zwykle następstwem dawniejszych działów nieruchomości i wydzielenia z nich nowych nieruchomości bez zapewnienia dostępu do takiej drogi. Sytuacja taka stanowi poważny problem dla właściciela czy użytkownika wieczystego nieruchomości.
Należy jednak zwrócić uwagę, na wyrażone w wyroku z 15 czerwca 2010 r. (II CSK 30/10) stwierdzenie Sądu Najwyższego, że brak odpowiedniego dostępu do drogi publicznej występuje dopiero wówczas, „gdy zarówno nie ma bezpośredniego dostępu z nieruchomości do drogi publicznej poprzez drogę innego rodzaju (drogę wewnętrzną), ale faktycznie i trwale istniejącą, o odpowiedniej szerokości i ukształtowaniu, umożliwiającą nieprzerwany i nieskrępowany dostęp ogółowi osób, nawet wtedy, gdy droga ta jest wydzielona z działek stanowiących własność podmiotów prywatnych za zgodą ich właścicieli".
W sytuacji gdy przedstawiony powyżej stan faktyczny się ziści, znajduje zastosowanie instytucja ustanowienia drogi koniecznej uregulowana w art. 145 § 1 kodeksu cywilnego.
Przepis ten przesądza, że jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej (lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich), właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej.
Dopuszczalne jest ustanowienie takiej służebności gruntowej także na prawie użytkowania wieczystego lub na rzecz użytkownika wieczystego. Ograniczenie korzystania z nieruchomości obciążonej prawem użytkowania wieczystego na skutek utraty dostępu do drogi publicznej dotyczyć bowiem będzie w rzeczywistości właśnie użytkownika wieczystego, a nie jej właściciela, który w takiej sytuacji nie jest uprawniony do korzystania z nieruchomości.
