Kiedy nauczyciel może wystąpić o emeryturę pomostową

Za pracowników wykonujących pracę o szczególnym charakterze uważa się tych, którzy są zatrudnieni w pełnym wymiarze czasu pracy przy zajęciach wymienionych w załączniku nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych. W punkcie 21 wykazu zostały wyliczone prace nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, ośrodkach szkolno-wychowawczych, schroniskach dla nieletnich, zakładach poprawczych, zgodnie z przepisami ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Z emerytury pomostowej mogą zatem skorzystać tylko nauczyciele, wychowawcy oraz inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w wymienionych wyżej placówkach. Ich praca została uznana za wymagającą szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, której możliwość należytego wykonywania zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego.

Konieczne warunki

Przyznanie prawa do emerytury pomostowej zależy od łącznego spełnienia następujących warunków:

- urodzenia się po 31 grudnia 1948 r.,

- osiągnięcia wieku co najmniej 55 lat dla kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn,

- udowodnienia okresu pracy o szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 15 lat oraz okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn,

- wykonywania przed 1 stycznia 1999 r. pracy w szczególnym charakterze wymienionej w dotychczasowych przepisach lub w nowym wykazie prac,

- wykonywania po 31 grudnia 2008 r. pracy o szczególnym charakterze wymienionej w nowym wykazie prac albo udowodnienia na dzień 1 stycznia 2009 r. 15 letniego okresu pracy o szczególnym charakterze z nowego wykazu,

- rozwiązania stosunku (stosunków) pracy.

Istotne jest to, że przyznanie emerytury pomostowej nie jest uzależnione od pozostawania w stosunku pracy bezpośrednio przed złożeniem wniosku o to świadczenie. W myśl wyjaśnień ZUS prawo do emerytury pomostowej może więc nabyć także osoba, która przed zgłoszeniem wniosku prowadziła np. pozarolniczą działalność albo nie była aktywna zawodowo.

Staż ogólny i szczególny

Ustalając tzw. ogólny staż emerytalny wynoszący co najmniej 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat dla mężczyzn, trzeba pamiętać o zasadzie, że okresy nieskładkowe podlegają uwzględnieniu w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych. Ponadto nie uwzględnia się okresów opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników oraz okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w tym gospodarstwie przypadających przed dniem objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników.

Występujący o emeryturę pomostową musi także udowodnić co najmniej 15 lat tzw. pracy szczególnej. ZUS ustalając ten staż, sumuje zarówno okresy pracy wymienionej w art. 1 Karty Nauczyciela przed 1 stycznia 2009 r. (wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy), jak i okresy pracy o szczególnym charakterze, wymienione w załączniku nr 2 (poz. 21) do ustawy o emeryturach pomostowych. Gdy starający się o emeryturę pomostową udowodni tylko pracę wymienioną w nowym wykazie, zaliczone zostaną zarówno okresy przebyte po 31 grudnia 2008 r., jak i przed tą datą.

Przykład

Jan P. w marcu tego roku ukończył 60 lat. Od 1 września 1998 r. przez dziesięć lat pracował jako nauczyciel fizyki w szkole publicznej (w tym przez dwa lata na pół etatu). Następnie został zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy jako nauczyciel matematyki i fizyki w zakładzie poprawczym. Chce skorzystać z emerytury pomostowej. Jej przyznanie będzie możliwe, jeśli będzie pracował w zakładzie poprawczym do osiągnięcia wymaganych 15 lat pracy o szczególnym charakterze i udowodni 25-letni okres składkowy i nieskładkowy. Przy ustalaniu stażu pracy o szczególnym charakterze ZUS uwzględni zarówno okres pracy nauczyciela w zakładzie poprawczym (wymienionej w pkt 21 załącznika nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych), jak i okres pracy nauczyciela w szkole.

Okresy nieuwzględniane

Ustawa o emeryturach pomostowych pozwala przy ustalaniu 15-letniego stażu szczególnego tylko na uwzględnienie okresów pracy w pełnym wymiarze czasu pracy. Pomija się nie tylko pracę na część etatu, ale także okresy niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Wliczeniu do okresu pracy o szczególnym charakterze nie podlegają więc okresy niezdolności do pracy, za które zostało wypłacone wynagrodzenie, zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne oraz okresy, za które pracownik otrzymał zasiłek opiekuńczy lub macierzyński.

Z wyjaśnień ZUS wynika, że w przypadku nauczycieli dodatkowo nie uwzględnia się również okresów:

- urlopu dla poratowania zdrowia,

- urlopu szkoleniowego,

- przebywania na urlopie na dalsze kształcenie się,

- pozostawania w stanie nieczynnym.

Ustalając 15 letni staż, wyłącza się również okresy urlopu wychowawczego i bezpłatnego oraz służby wojskowej.

Przykład

Piotr B. udowodnił 22 lata zatrudnienia na podstawie stosunku pracy oraz pięć lat studiów. Przez 16 lat pracował jako wychowawca w zakładzie poprawczym. W tym okresie łącznie przez sześć miesięcy przebywał na zwolnieniach lekarskich, pobierając wynagrodzenie za czas choroby oraz zasiłek chorobowy, oraz przez trzy miesiące był na urlopie bezpłatnym. ZUS, ustalając 15-letni okres zatrudnienia o szczególnym charakterze, wyłączył okresy pobierania świadczeń chorobowych oraz urlopu bezpłatnego (łącznie dziewięć miesięcy). ZUS uznał, że po pominięciu tych okresów Piotr B. udowodnił wymagany 15-letni staż pracy o szczególnym charakterze i 25-letni okres składkowy i nieskładkowy.

Ważna data wykonywania prac

Warunkiem przyznania emerytury pomostowej jest również to, by praca nauczycielska była wykonywana w określonym czasie. Po pierwsze ustawodawca wprowadził wymóg wykonywania pracy w szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r. Może to być praca wymieniona w art. 1 Karty Nauczyciela lub w nowym wykazie (w załączniku nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych poz. 21). Przepisy wymagają również, by osoba ubiegająca się o emeryturę pomostową wykonywała pracę o szczególnym charakterze po 31 grudnia 2008 r. z nowego wykazu.

Z uwagi, że z obowiązujących regulacji nie wynika, jak długo osoba ubiegająca się o świadczenie musi wykonywać tzw. pracę szczególną przed 1 stycznia 1999 r. oraz po 31 grudnia 2008 r., przyjmuje się, że co najmniej jeden dzień.

Przykład

Maria K. ma 20 lat składkowych i pięć lat nieskładkowych. Od 1998 roku jest zatrudniona jako nauczyciel w młodzieżowym ośrodku wychowawczym. Z uwagi na korzystanie z urlopu wychowawczego i okresy pobierania świadczeń chorobowych w tym roku osiągnie 15-letni staż pracy nauczycielskiej. Po osiągnięciu 55 lat i rozwiązaniu stosunku pracy ZUS będzie mógł jej przyznać emeryturę pomostową. Spełniła także warunek wykonywania pracy o szczególnym charakterze zarówno przed 1 stycznia 1999 r., jak i po 31 grudnia 2008 r.

W ustawie o emeryturach pomostowych przewidziano możliwość nabycia prawa do świadczenia przez osoby, które po 31 grudnia 2008 r. nie kontynuują pracy o szczególnym charakterze, wymienionej w nowym wykazie. Zamiast tego warunku muszą jednak na dzień 1 stycznia 2009 r. udowodnić co najmniej 15 lat pracy o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach pomostowych (por. też wyrok SN z 4 grudnia 2013 r., II UK 159/13).

Przykład

Anna K. w lutym 2012 roku ukończyła 55 lat i wystąpiła o emeryturę pomostową. Udowodniła 21 lat składkowych. Od 1 stycznia 1992 r. do 31 sierpnia 2008 r. była zatrudniona jako nauczycielka w młodzieżowym ośrodku wychowawczym. Choć nie spełniła warunku wykonywania pracy o szczególnym charakterze po 31 grudnia 2008 r., ZUS przyznał jej emeryturę pomostową. Na dzień 1 stycznia 2009 r. udowodniła bowiem 15 lat pracy wymienionej w wykazie stanowiącym załącznik do ustawy o emeryturach pomostowych.

Gwarancja minimalnej wypłaty

Emerytura pomostowa obliczana jest na tzw. nowych zasadach, znacznie różniących się od stosowanych do liczenia np. wcześniejszych emerytur. Świadczenie to ustalane jest poprzez podzielenie podstawy obliczenia emerytury (tj. zgromadzonych na koncie w ZUS składek z uwzględnieniem ich waloryzacji oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego) przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat. To średnie dalsze trwanie życia ustala się według specjalnych tablic.

Gdy przechodzący na emeryturę pomostową jest członkiem OFE, przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury składki na ubezpieczenie emerytalne, zaewidencjonowane na jego koncie w ZUS, zwiększane są przez pomnożenie wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22. W ten sposób zostaje niejako odtworzona pełna wysokość składki na ubezpieczenie emerytalne. Istotne jest, że obliczona w powyższy sposób kwota świadczenia nie może być niższa niż gwarantowana w ustawie o emeryturach i rentach z FUS kwota najniższej emerytury. Zatem od 1 marca musi ona wynosić co najmniej 880,45 zł.