Józef Szajna (1922-2008) jeden z najważniejszych twórców powojennej sztuki polskiej, w czasie II wojny światowej był więźniem obozów w Auschwitz (także w celi śmierci) i Buchenwaldzie. Te traumatyczne doświadczenia powracały później w całej twórczości artysty znaczonej motywami zagłady, cierpienia, cywilizacyjnej katastrofy. Od początku pracy zawodowej tworzył w teatrze – najpierw jako scenograf, potem i reżyser (ukończył Wydziały Grafiki i Scenografii krakowskiej ASP). Deklarował: „Uprawiam teatr, w którym słowo staje się obrazem, a obraz słowem”, „Teatr nierozszczepiony na walczące ze sobą elementy: scenografię, muzykę słowo”. Dążył do syntezy sztuk. W teatralnych poczynaniach posługiwał się skrótem plastycznym, znakiem, symbolem. Swoją sztukę określał jako TE-ART. Jednym z najważniejszych etapów jego twórczości były spektakle w warszawskim Teatrze Studio, którego był też dyrektorem przez 12 lat (1971-1982).
Józef Szajna, Żabojad, z cyklu Gęby – maski, 1996, wł. archiwum rodzinne artysty
- Szajna był artystą interdyscyplinarnym, i taka jest też wystawa – wyjaśnia Karolina Prymlewicz, kuratorka ekspozycji. - Pokazujemy różnorodność mediów, tematów, stylistyk i nastrojów. Wzięłam pod uwagę, że Szajna pisał w 1965 roku o materii spektaklu, która dla niego była montażem rzeczy i treści, a demontażem tradycyjnej fabuły. Można powiedzieć, że ta prezentacja to instalacja, asamblaż, zbiór rzeczy.
Przekrojowa wystawa twórczości Szajny, została podzielona na dwie części: jedna poświęcona jest ciału, sylwetce. Pokazuje, w jaki sposób artysta traktował ludzką figurę w sztukach wizualnych, w teatrze. Zobaczyć można postaci - manekiny ze słynnego przedstawienia „Replika” (1971/72) mającego później wiele teatralnych odsłon. Jej powracającymi elementami były protezy ciała, manekiny, buty, drabina, taczka, półsylweta. Uteatralizowany świat resztek, odpadów cywilizacji ze zniekształconymi, spotworniałymi ludzkimi postaciami - manekinami naturalnej wielkości, często wypaczanymi przez różne przedmioty, zobaczyć można także na prezentowanych czarno-białych fotografiach Wojciecha Plewińskiego i Stefana Okołowicza oraz rysunkach – projektach Szajny.
Józef Szajna, Księżna, 1994
