W świecie samych swoich

Bohaterem książki, która do sprzedaży trafi 8 czerwca, jest Jaśko, w podolskiej wsi Krużewniki – z racji pokraśniałych policzków – zwany Kohutem. Bezlitosny hardabas, czyli człowiek pamiętliwy i zawzięty, który w obronie swojej ziemi byłby skłonny wojować z samym Panem Bogiem. To właśnie Jaśko, trzymając w ręku obrzyna, wypowiedział nieśmiertelną myśl: „Sąd sądem, ale sprawiedliwość musi być po naszej stronie".

W „Każdy żyje jak umie" Andrzej Mularczyk opisuje historie, które zainspirowały go do stworzenia scenariusza słynnej komedii. Powieść mówi także o polskim losie, dziejowych burzach i tęsknocie za bezpowrotnie utraconym domem. To także rzecz o literaturze, która potrafi rzeczywistość przemienić w baśń.

Noe z Podola

– Pisarza kształtują geny pamięci przekazane przez najbliższych – powiedział „Rz" Andrzej Mularczyk. – Po raz pierwszy po rodzinne opowieści sięgałem za sprawą mego ojca podpułkownika Józefa Mularczyka, ostatniego dowódcy 2. Pułku Strzelców Konnych z Hrubieszowa, który podczas kampanii wrześniowej walczył pod Mokrą i Kamieńskiem. 25 lat po wojnie przyniosłem ojcu do szpitala książkę generała Juliusza Rómmla. Ojciec znalazł w niej informację o przyznaniu mu za pierwsze dni walk Krzyża Kawalerskiego Virtuti Militari. Dodatkowo otrzymał prawo do odznaczenia dziesięciu wybranych przez siebie żołnierzy. Rozłożył bezradnie ręce: „I co ja mam teraz zrobić? Jak odnaleźć strzelców, których bym wtedy wyróżnił?". W zastępstwie ojca ruszyłem w podróż po wschodnich rubieżach kraju, mobilizując weteranów z 1939 r. Najpierw zrobiłem z tego reportaż radiowy, później wydałem książkę „Co się komu śni" zawierającą reportaż „Dziesięć krzyży dla seledynowo-amarantowych". Tekst przeniesiono na ekran jako „Jeszcze słychać śpiew i rżenie koni...". Po raz drugi do rodzinnych dziejów wróciłem dzięki stryjowi Janowi, który w powieści występuje jako Jaśko Kohut.

Pan Bóg płacze

Andrzej Mularczyk poznał go w 1945 r. na Ziemiach Odzyskanych, w Tymowej. Jan w ciągu swego życia napisał może jeden list, ale pisarzem był całą gębą, bo słowem potrafił namalować wielką epopeję o ludziach wygnanych z rodzinnego Podola. Był jak Noe, którego potop rzucił na obcą ziemię.

– Miałem wtedy zaledwie 15 lat, ale narracja stryja mnie oczarowała – wspomina Mularczyk. – Wyciągnąłem zeszyt i zacząłem notować, choć, rzecz jasna, nie wiedziałem, co z tego wyniknie.

Najpierw powstała komedia „Sami swoi" (1967), później kontynuacje: „Nie ma mocnych" (1974) oraz „Kochaj albo rzuć" (1977). O nich pisarz wypowiada się z rezerwą:

– Czwarte prawo Mularczyka mówi, że powtórzenie tego samego z tymi samymi nie jest tym samym.

Na podstawie scenariuszy Mularczyk opublikował trzy tomy prozy. W radiu mistrzowsko czytał ją Gustaw Lutkiewicz.

– Niedawno pewne wydawnictwo obiecało mi wznowienie nagrania w formie audiobooka – mówi Mularczyk. – Warunkiem było napisanie kilkudziesięciostronicowej książeczki o tym, skąd wzięli się moi bohaterowie. Któregoś dnia przystąpiłem do pracy i zatrzymałem się na stronie 381. A przecież gdybym chciał wykorzystać wszystkie opowieści stryja Jana, skończyłoby się na dziesięciotomowym dziele.

Akcja pięknie zrytmizowanej i misternie skonstruowanej powieści rozgrywa się w czasie, gdy przez Podole przetoczyło się – zgodnie z obliczeniami Kohuta – „pięć wojen światowych, tych z sąsiadami nie licząc". Najgorszymi wrogami Jaśka byli mieszkający za płotem Denderysowie. „Jak ty posłuchasz, jakie my tam hańdry-mańdry między sobą wiedli – mówi narratorowi Kohut – tak raz zaśmiejesz sia, drugi raz zapłaczesz, ale na końcu pojmiesz bezlitosną okoliczność losu, że każdy człowiek to wieża Babel, w każdym tysiąc słów, sto języków, i przez to każdy żyje, jak umie, a Pan Bóg płacze, że nas takich stworzył".

Świadek dawnych miłości

Mularczyk posługuje się kresową polszczyzną i czyni to z łatwością. Nie sposób wychwycić fałszywego tonu.