Książki arabskie w polskich księgarniach

21 listopada do księgarń trafi "Karnak", minipowieść Mahfuza, zmarłego w 2006 r. wybitnego egipskiego prozaika. Napisana w 1971 r. była literackim rozliczeniem z reżimem Nasera. Mahfuz stworzył opowieść fikcyjną, ale opartą na faktach, oddał w niej metody działania aparatu bezpieczeństwa. W centrum historii umieścił zwykłych ludzi, których losy ukształtował reżim. Mahfuz cieszy się wyjątkowym zainteresowaniem polskich wydawców, ukazało się u nas kilka jego książek, m.in. "Opowieści starego Kairu" (PIW) i "Rozmowy nad Nilem" (Świat Książki). "Karnak" trafi do księgarń nakładem wydawnictwa Smak Słowa, jedynej oficyny, która regularnie wydaje przekłady arabskich autorów.

Na fali zainteresowania wydarzeniami w Egipcie w  marcu na nasz rynek trafiła książka "Taxi. Opowieści z kursów po Kairze" Chalida Al-Chamisi'ego (Karakter). W ojczyźnie autora była bestsellerem. Jest zapisem rozmów z taksówkarzami 15-milionowego miasta. Zbiorem opowieści o korupcji, udawanej demokracji, religii, domach publicznych. W relacjach taksówkarzy odbija się codzienność, a realia mieszają z przesądami i plotkami. "Taxi" nie jest więc reportażem, raczej panoramą nastrojów, jakie towarzyszyły Egipcjanom na długo przed wyjściem na plac Tahrir.

Egipt i sam Kair to zresztą ten wycinek arabskiego świata, o jakim w Polsce przeczytać najłatwiej. W 2008 r. ukazała się świetna powieść "Kair, historia pewnej kamienicy" (Media Lazar) Ala Al-Aswaniego. Najpoczytniejszy egipski autor, opisując mieszkańców jednego kairskiego budynku, stworzył metaforę całego społeczeństwa. W przeludnionym mieście, w ścisku żyją ludzie, a ich losy dramatycznie się różnią. Nakład książki został wyczerpany, ale łatwo dostać ją np. na Allegro.

Pojedyncze perły

Choć rewolucja w państwach arabskich przyciąga uwagę świata, polscy czytelnicy zainteresowani tym rejonem znajdą w księgarniach zaledwie kilka aktualnych i ważnych tytułów. Brakuje zarówno książek reportażowych, jak i powieści cenionych autorów arabskich. Można natomiast mówić o powodzi literatury kobiecej, eksploatującej wątek emancypacji, zakazanej miłości i rygorów obyczajowych. Najwięcej jest historii o muzułmankach uwięzionych w roli żon, m.in. "Arabska perła", "Zakazana żona" czy "Arabska pieśń".

Zdarzają się jednak nietypowe fabuły, choćby ta z "Minaretu" Leili Abouleli (Remi) opowiadająca o Sudance, która dopiero w Europie odkrywa, jak ważny jest dla niej islam, czy prowokująca powieść erotyczna syryjskiej autorki Salwy al-Nu'ajmi (WAB), bardzo popularna na Bliskim Wschodzie.

Literatura większości państw arabskich jest u nas reprezentowana przez pojedyncze, za to wybitne publikacje. Od kilku lat popularnością cieszy się "To oślepiające, nieobecne światło" (Karakter, 2008) Tahara Ben Jellouna. Poruszająca i mistrzowsko napisana książka marokańskiego autora pozwala zrozumieć i poczuć psychiczne męczarnie, jakie przez kilka lat były udziałem człowieka skazanego na tajemne, podziemne więzienie Tazmamart. Bez światła, poczucia czasu, kontaktu z rzeczywistością mężczyzna uwięziony za udział w zamachu na króla toczy trudną walkę – Jelloun pisze, że groźniejsze niż choroby, głód i obłęd są nadzieja i wyobraźnia. By przetrwać, trzeba je w sobie zabić.

Perełką współczesnego pisarstwa libijskiego jest "W kraju mężczyzn" Hishama Matara (Smak Słowa, 2011). Autor wychował się w Trypolisie, ale od lat mieszka w Londynie. Jego literacki debiut, opisujący bezlitosną dyktaturę z perspektywy dziewięcioletniego Sulejmana, został przetłumaczony na 22 języki i nominowany do nagrody Man Booker.

Epopeja  z pustyni

Przed rokiem ukazała się w Polsce pierwsza z pięciu powieści pochodzącego z Jordanii Abd ar-Rahmana Munifa – "Miasta soli. Zagubieni" (Smak Słowa). Monumentalne dzieło powstało w latach 80. XX wieku i liczy łącznie 2,5 tys. stron. Opowiada o przemianach arabskiego społeczeństwa – od tradycji plemiennych przez odkrycie złóż ropy, inwazję kultury Zachodu po dyktatury polityczne.

Akcja pierwszego tomu "Zagubionych" toczy się w latach 1933 – 1953 i opowiada o pustynnej społeczności Beduinów. Pojawienie się zachodnich biznesmenów wywołuje konflikty kulturowe.

Powieści Munifa toczą się w nieokreślonym miejscu, mają wymiar uniwersalny – są cenione w całym świecie arabskim. Za najważniejszą powieść arabską XX w. uchodzi "Sezon migracji na północ" (Smak Słowa, 2010) zmarłego w 2008 r. Sudańczyka At-Tajjiba Saliha. Książka porównywana do "Jądra ciemności" Conrada w 1966 r. ukazała się w Libanie. Przez lata była zakazana w Sudanie, m.in. ze względu na plastyczne opisy scen erotycznych.

W lutym 2012 r. premierę będzie miał zbiór reportaży Jerzego Haszczyńskiego "Mój brat obalił dyktatora" (Czarne). Wieloletni reporter i szef działu zagranicznego "Rzeczpospolitej" uchwycił w tekstach o Tunezji, Egipcie, Libii, Jemenie, Iranie i innych państwach muzułmańskich mechanizmy rewolucyjnych zmian, pokazał współczesnych bohaterów w ogniu wydarzeń politycznych. Materiały powstały w latach 2007 – 2011.