Jak zostać bezdomnym, czyli szkoła przetrwania

Film, którego współautorem jest Mateusz Dederko, opowiada historię z życia schroniska św. Alberta, którego dyrektor postanowił zdobyć środki finansowe na remont swojej placówki w niecodzienny sposób – oferując chętnym naukę życia w bezdomności w zamian za dowolną opłatę. Z Henrykiem Dederką rozmawia Małgorzata Piwowar.

"Rzeczpospolita": To pana kolejny, trzeci dokument z cyklu: "Witajcie w...". Dlaczego uznał pan tym razem, że bezdomność jest atrakcyjnym tematem na film?

Henryk Dederko, reżyser: Zawsze interesowałem się tematyką społeczną. Historia tego filmu zaczęła się jak zwykle od reportażu w gazecie opowiadającego o osobach z establishmentu, które w ramach eksperymentu wybierają sobie zawód bezdomnego, by wzbogacić się wewnętrznie i pomedytować. Miałem sfilmować tę historię, ale były kolizje co do terminów.

...aż trafił pan do schroniska św. Alberta, którego dyrektor postanowił zdobyć środki finansowe na remont swojej placówki w niecodzienny sposób.

Tak. Zaoferował chętnym naukę życia w bezdomności w zamian za dowolną opłatę. Chyba zareagował na wezwanie naszego systemu zachęcającego do radzenia sobie samemu, czyli proponującego formułę: całkowita obojętność i kompletny brak współczucia. Dlatego pewnie dyrektor Jerzy Czapla pomyślał o samofinansowaniu się. Kiedy dotarła do mnie ta informacja - udałem się do niego.

Wielu chętnych się zgłosiło?

- Rozczarowujące było, że tak niewielu, mimo że informacja rozpropagowana była we wszystkich mediach i lokalnych i ogólnopolskich. A zgłosiło się kilka osób, w tym dwóch dziennikarzy. Początkowo zainteresowanie tym projektem wyraziło więcej ludzi, ale w miarę jak się dowiadywali na czym ma on polegać i niektórzy zobaczyli jak wygląda schronisko - wycofywali się.

Co ich najbardziej zniechęcało?

Oferta wyglądała na eskapadę heroiczną ze sztuką przetrwania, zdobywaniem żywności i grzebaniem w śmietnikach w tle. Wyobrażali sobie pewnie, że będzie to rodzaj surviwalu. Przygody. I będzie można dowiedzieć się czegoś więcej o samym sobie. Oczekiwali romantycznego przedsięwzięcia. Kiedy dowiadywali się więcej -tracili zapał. W efekcie dyrektor schroniska uzbierał 900 złotych zamiast potrzebnych 60 tysięcy.

Jeden z dziennikarzy biorących udział w eksperymencie zauważa, że bezdomny, który jest jego przewodnikiem, nie odbiega wyglądem od ludzi mijanych na ulicy, w dodatku w ciągu dwóch godzin eksperymentu udało mu się zebrać 50 złotych. Czyli nie jest tak źle.

Akurat mieli wtedy dużo szczęścia. Ale wszystko zależy od pogody, zdolności psychologicznych.

Film pokazuje, że ludzie, do mieszkań których bezdomni pukają z prośbą o wsparcie, nie są dla nich niesympatyczni...

Zmieniło się nastawienie do bezdomnych. Zresztą, ciekawe - uważają oni, że ludzie stają się coraz lepsi. Że mogą coraz bardziej liczyć na ich pomoc. Może pomagają, bo widzą w bezdomnych możliwość swojego przyszłego losu?

Co jest najbardziej dotkliwe dla bezdomnych?

Nadmiar czasu. Niesamowita ilość godzin, których nie można wypełnić żadną aktywnością. Dopiero trzeba ją sobie wymyślić. Więc są tacy, jak pan Zbyszek, którzy jeżdżą z jednego końca miasta na drugi na kolejne posiłki i tym samym wytracają też czas.

To może mogliby wykonywać jakieś prace na rzecz schroniska?

To jest prawdziwa zagadka. W szpitalach psychiatrycznych jest terapia zajęciowa, coś ludzie robią ze swoim czasem. Tu kompletnie nic. Czasem pomagają przy obieraniu jarzyn na obiad, ale poza tym nie widziałem żadnej aktywności. A, no jeszcze jeden pan chętnie zamiatał. I to wszystko.

A przecież w normalnym życiu, z którego "wypadli", mieli zwykłe zajęcia, jakieś wykształcenie.

Rzeczywiście, są wśród nich także ludzie świetnie wykształceni. Ale przychodzi jakiś rodzaj apatii, wessania w rytm dnia bez zajęć, bez treści, bez zainteresowań. Nie ma żadnych programów aktywizacji zawodowej.

Dlaczego akurat Rafał Rzęsista jest narratorem filmu?

Cóż, jest magistrem socjologii, więc patrzy na bezdomnych współtowarzyszy również jako naukowiec.

Co pana najbardziej zdziwiło w czasie realizacji filmu?

Że bezdomni zatracili nawet zdolność przeżycia na ulicy. Mieli być instruktorami przetrwania dla adeptów, którzy się zgłoszą, a okazało się, że zapomnieli jak zdobywa się metalowe puszki, jak grzebie w śmietnikach - bo w ogóle nie musieli tego robić. Miałem nadzieję, że będę obserwować jak ludzie, którzy mają swoje domy, zawód - uczą się empatii, nabierają dumy z umiejętności przetrwania. Myślałem, że to będzie opowieść o osobach, które się zgłosiły, żeby przeżyć kilka dni w innych warunkach niż te, do których są przyzwyczajone na co dzień. No, ale prawie nikt nie przyszedł.

To znaczy, że bycie bezdomnym wcale nie jest takie dotkliwe?

Oni mają poczucie prawdziwego nieszczęścia. Ale kiedy mijają miesiące i lata starają się o tym zapomnieć.

Myśli pan, że chcą wyjść z tej bezdomności?