Trzeba się trochę nażyć

„Piąta pora roku" i  „Supermarket" to pana grudniowe premiery, na początku 2013 r. wejdą na ekrany „Drogówka" i „Miłość". W każdym z tych filmów jest pan inny, a jednak zawsze zachowuje pan własny, oszczędny styl gry.

Zobacz galerię zdjęć

Marian Dziędziel:

W kinie krzykiem i nadekspresyjnością niczego się nie zbuduje. Wszystko musi dziać się na twarzy, w oczach. Czasem mówię operatorowi: „Trzaśnij bliski plan, zobaczysz, jak to wygląda". Aktor powinien nieść historię człowieka, którego gra. Dlatego zawsze dopowiadam sobie to, czego w filmie nie ma.

Rola w „Supermarkecie" zachwyciła Istvana Szabo, który dał panu nagrodę aktorską na festiwalu w Antalyi. Jak pan budował postać szefa ochrony? Co chciał pan o nim wiedzieć?

To człowiek, który niesprowokowany zachowuje się normalnie, ale gdy przychodzi strach, ma odruch samoobronny: „Ja to przerabiałem, w nic mnie nie wrobicie". Był prokuratorem wojskowym, pewnie chodził w oficerkach. Czy nielubiany pasierb ściągał mu je z nóg? Czyścił? A jakie są jego relacje z żoną? Kiedyś coś do niej czuł, teraz przed nią drży. Albo inne pytanie: czy chodzi do kościoła? Założyłem, że tak. I że w szufladzie trzyma różaniec i książeczkę do nabożeństwa. Ludzie, którzy mają świadomość swoich win i chcą się usprawiedliwić, często uciekają się do symboli religijnych. Gdybym nie stworzył sobie tego portretu, grałbym tylko minami. A mnie powierzchowne aktorstwo nie interesuje. Mam za sobą krakowską szkołę, w której Tadeusz Burnatowicz uczył nas tonu prowadzenia frazy, a Jerzy Kaliszewski – precyzyjnej analizy tekstu.

Jak to się stało, że chłopiec z górniczej rodziny w Gołkowicach, mówiący śląską gwarą, zamarzył o aktorstwie?

Z sąsiedniej wsi pochodził Franciszek Pieczka, to rozpalało wyobraźnię. Z kolei mój ojciec był niepokorną duszą, ciężko pracował w kopalni, a potem lubił się bawić w teatr. Z grupą nauczycieli przygotowywali „Zemstę", „Zaczarowane koło". Czasem brali jeszcze kogoś z chóru, ze związku strażaków, sportowców. W zimie urządzali zabawy, pokazywali te spektakle, grała wiejska orkiestra Miercole. W domu ojciec miał stolarnię, robił dekoracje, wycinał drzewka. Miał być las, to był. Pamiętam, że ze sztuką „Klimczok" jeździli po kilku powiatach, tak się podobała.

Po obronie dyplomu aktorskiego uświadomiłem sobie, że już nigdy nie wrócę na wieś.

I ojciec wciągnął pana do teatru?

Ja nie występowałem, ale od małego wszystko oglądałem i czytałem. Ojciec prenumerował zeszyty „Czytelnika" – miał  dramaty Czechowa, Gorkiego, Szołochowa, Iwaszkiewicza. A w liceum jeździliśmy z wychowawczynią do teatru do Katowic. Jeden z moich kolegów pięknie recytował. Mnie to wkurzało, bo to on występował na szkolnych akademiach, nie ja. Trochę więc z oczarowania teatrem, trochę z przekory złożyłem apapiery do Akademii Teatralnej.

Recytował pan na egzaminie „Pana Tadeusza" ze śląskim akcentem. A jednak pana przyjęli.

Ale postawili warunek, że w ciągu roku mam posługiwać się poprawną polszczyzną. „Naucza sie" – przyrzekłem.

Trudno było pozbyć się śląskiego akcentu?

Lekko nie było. Do dzisiaj, jak zaczynam dużo godać, słyszę czasem te pochylone śląskie dźwięki.

Od 44 lat pracuje pan w krakowskim Teatrze im. Słowackiego. To ewenement.

Czasem zastanawiałem się nad zmianą sceny. Ale po co miałem to robić? Po próbach wychodziłem na Planty, obok kościół Świętego Krzyża, niezwykły zakątek Krakowa. Przez tyle lat od nowa wzruszam się pięknem tego miejsca. A teatr? Kiedy Bronisław Dąbrowski przyjmował mnie do zespołu, rozpierała mnie duma. Potem byli różni dyrektorzy, każdy miał inną wizję sztuki. Skuszanka, Hussakowski, Andrzej Kijowski, Mikołaj Grabowski. Niektórzy, jak Jerzy Goliński, odchodzili, potem wracali. I tak to przeleciało. Poza tym w  Krakowie zawsze można było odskoczyć w bok, do teatru małych form, kabaretu.

Piwnica pod Baranami to barwny epizod w pana życiu.

Szwendałem się po tej piwnicy, trochę śpiewałem. Utwory z muzyką Koniecznego, Preisnera, Walewskiego. Niedawno spotkałem się z Pawluśkiewczem i wspominaliśmy piosenkę „Ulubiony mój surdut granatowy". To była świetna zabawa i fantastyczna lekcja muzyki. Ale nie ma się co oszukiwać. Zawodu uczy  teatr. Tam jest reżim, trzeba mieć spore umiejętności, żeby skupić uwagę widza.

Widzowie uważają pana przede wszystkim za aktora filmowego. A najważniejsze role zagrał pan w filmach Wojciecha Smarzowskiego. To prawda, że spotkaliście się przypadkiem, na planie „Gier ulicznych" Krzysztofa Krauzego?

Nie chcę nawet o tym myśleć, bo się boję. Musiała w tym być jakaś ręka Opatrzności. Wojtek robił dokument o powstawaniu „Gier..." i po raz pierwszy zjawił się z kamerą w dniu, kiedy ja przyjechałem na plan. Widać tak miało być.