Kwantowa mechanika wyborcza

Niewypowiedziana przez Gomułkę wprost konkluzja, że przydałoby się więcej ekonomistów w tym towarzystwie brzmi zabawnie przy lekturze połajanek tuzów amerykańskiej ekonomii, jakie przedrukowuje „Wyborcza” (to reakcje na publikowany tydzień temu esej noblisty Paula Krugmana o odpowiedzialności ekonomistów za kryzys). „Fajnie jest mówić że nie przewidzieliśmy nadchodzącego kryzysu, ale nikt nie jest w stanie powiedzieć, w jakim kierunku zmierza rynek: ani dobroczynni rządowi biurokraci, ani przebiegli menedżerowie funduszy, ani akademicy w wieżach z kości słoniowej” (John Cochrane). „Ta porażka nie jest problemem dyscypliny – jest problemem dla tych, którzy mają wrażenie, że powinniśmy być w stanie przewidywać kryzysy” – mówi David K. Levine, zwracając się do swojego utytułowanego kolegi „robi mi się niedobrze, kiedy sławny ekonomista zdradza taką ignorancję we własnej dziedzinie”. I pyta: „Czy fizycy się mylą, bo ich teoria twierdzi, że nie mogą przewidzieć, gdzie wyląduje foton wystrzelony przez wystarczająco wąską szczelinę?”.

Nieprzypadkowo „Wyborcza” uwzględniła w wyborze ten cytat, bowiem to okazja, żeby przeskoczyć do ważnej rocznicy – doświadczalnego potwierdzenia ogólnej teorii względności. Andrzej Kajetan Wróblewski sporo z tej okazji opowiada o trudnych początkach Alberta Einsteina w środowisku akademickim („ogromna większość badaczy była przekonana, że fizyka jest nauką niemal zakończoną”) i próbuje uświadomić laikom konsekwencje mechaniki kwantowej, którą uznaje za ważniejszy pomnik XX wieku od teorii względności. „Z równań mechaniki klasycznej wynika, że obecny stan Wszechświata całkowicie determinuje jego przyszłość. (…) Tymczasem mechanika kwantowa mówi, że to niemożliwe. Można podać tylko prawdopodobieństwo, że cząstka znajdzie się tu lub tam. Pewności jednak nie będziemy mieli nigdy”.

Ale to nie koniec krótkiej lekcji pokory, jaką warto wynieść z tego tekstu. Otóż Einstein „był przekonany, że mylimy się w interpretacji tej teorii. Również obecnie są fizycy, którzy tak sądzą. Bo z jednej strony są matematyczne równania teorii, które bardzo dobrze opisują fakty doświadczalne, a z drugiej strony – interpretacja tych równań, która wcale nie musi być poprawna (…) Za interpretację wzorów żaden fizyk nie da głowy, zwłaszcza ten, kto zna historię fizyki i wie, jak ona się zmieniała”.

Sympatię i szacunek dla historyków, którego brak prof. Gomułce, budzi dziś w „Polsce” Piotr Zaremba. W tekście o nadtytule „Co nam zostało dziś z międzywojnia?” ten publicysta polityczny przypomina o swojej historycznej formacji umysłowej. Zaremba kreśli bogatą ewidencję rozmaitych kostiumów i rekwizytów, jakie przez ostatnie 20 lat politycy i publicyści zechcieli wyciągać z II RP na własny użytek. Generalnie, z jego tekstu wynika, że zostało nam dziś niewiele i to raczej „w sferze nadbudowy”. Ale clou tekstu to konkluzja czysto polityczna: „Była jedna jedyna okazja, aby na polu przeoranym przez PRL II RP mogła powrócić także w swojej bardziej praktycznej, możnaby rzec materialnej postaci”. Był, pisze Zaremba, cień szansy na powrót etosu pracy i nowoczesnej działalności gospodarczej - a nie tylko tradycji wojskowych parad i ułańskich biesiad w Adrii (tradycji tak żałosnej dziś, jak kandydaci na współczesnego Wieniawę).

Szansą tą mogła być reprywatyzacja. Zaremba nie popada w iluzje, że wcielenie tego projektu przeorałoby społeczeństwo. Ale „że eksperymentu tego nigdy nie spróbowano, to tak jakby kawałek dawnej Polski na chwilę odkopano i zaraz znów zagrzebano w ziemi. Pozostają nam tylko nazwy, symbole i sentymenty”. Czyli materiał dla interpretacji, którą, jeśli wierzyć dzisiejszym gazetom, porządny historyk czy fizyk nigdy nie nazwie ostateczną. W przeciwieństwie do polityka i – niestety, chyba - ekonomisty.