Święta bez Judasza i żegnania żuru

[wyimek][b][link=http://www.rp.pl/temat/289353.html" "target=_blank]Rzecz na Wielkanoc[/link][/b][/wyimek]

– Żal mi tradycji śmigurtowego poniedziałku – wzdycha Jan Kulig, wójt Łapanowa w Małopolsce. – O czwartej rano młodzi przebrani w czapki plecione ze słomianych warkoczy i z pomalowanymi twarzami chodzili od gospodarstwa do gospodarstwa, zbierając jaja. Każdy gospodarz chciał, by do niego też zaszli.

[srodtytul]Trzeci dzień świąt [/srodtytul]

Śmigurtowy poniedziałek jest jednym z wielu zanikających zwyczajów. W Wielką Środę na Śląsku i w środkowej Polsce z wież kościołów zrzucano słomianą kukłę ubraną w łachmany. Symbolizowała Judasza. – Nastoletni chłopcy rwali ją i palili, co miało oznaczać pokonanie zła – opowiada Aldona Plucińska z Muzeum Etnograficznego w Łodzi. – W tym akcie mieszały się elementy wierzeń chrześcijan i pogan.

Tradycja ta była obecna też na Podhalu, ale dziś mało kto o niej pamięta. – Wypieki, ścisły post, święconka, porządki – wylicza Jan Łacek, sołtys Murzasichla na Podhalu. – Judasz? Nie słyszałem...

Dawniej pod koniec postu przybijano też śledzia do drzewa i urządzano pogrzeb żuru – zakopując garnek z nim na rozstaju dróg czy tłukąc go na progu. Symbolizowało to koniec postu, podczas którego żur i śledzie były głównymi potrawami.

Aleksander Robotycki z Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie dodaje, że straciliśmy też jeden świąteczny dzień. – W poniedziałek to chłopcy wodą oblewali dziewczyny. We wtorek było na odwrót – przypomina.

– Robiło się też różne psoty sąsiadom w nocy Wielkiego Czwartku – zaznacza wójt Kulig. – A to przestawiano wóz, a to związywano bramę. Dziś robi się to już bardzo rzadko - mówi i dodaje, że jego stronach utrzymuje się jeszcze wielkopiątkowy zwyczaj wtykania w pole krzyżyków zrobionych z wielkanocnych palm. Mają chronić gospodarstwo przed klęskami żywiołowymi. - Tylko czy młodzi będę to kontynuować? - zastanawia się.

Rzadkością są też grupy, które w okresie Wielkanocy chodzą od domu do domu, zbierając datki czy śpiewając.

Prof. Roch Sulima, antropolog kultury, zaznacza, że powoli tracimy nawet zwyczaj rodzinnych spotkań świątecznych: – Teraz wszyscy mamy to samo jedzenie z supermarketu i telewizor, bez którego wielu nie wyobraża sobie świąt. Trudniej dostrzec więc potrzebę innego spędzania świąt, np. wyjazdów do rodziny.

[srodtytul]Siuda Baba [/srodtytul]

W Małopolsce w świąteczny poniedziałek można było spotkać Siude Baby, czyli parę ubrudzonych przebierańców, która chodząc prosiła o datki. – Każdy, kto chciał je zbierać, mógł się za Siudą Babę przebrać – wyjaśnia Robotycki. Trochę inaczej było w Lednicy Górnej, gdzie do dziś można spotkać straszydło. Sołtys Andrzej Warzecha twierdzi, że chętnych do tej roli nie brakuje. – Za Siudą Babę może przebrać się jedynie kawaler, ale jak tylko założy rodzinę, to jest kilku chętnych na jego miejsce – opowiada.

Siuda Baba po Lednicy chodzi w asyście cyganów i młodzieży w regionalnych strojach.

- Śpiewają tradycyjne przyśpiewki i pchają wózek z Panem Jezusem. Każdy kogo spotkają zostaje usmolony. To jednak nic strasznego, bo dzięki temu ma się gwarantowane szczęście przez cały rok - wyjaśnia sołtys Warzecha.

[srodtytul]Gadżet nie sacrum [/srodtytul]

Czemu znikają tradycje? – To zjawisko ogólnoeuropejskie – uważa prof. Andrzej Szpociński, socjolog z Collegium Civitas. – Wielkanocnym tradycjom trudniej jest się utrzymać, bo to święto jest opowieścią o śmierci, a nasza kultura ucieka od tego tematu - wyjaśnia prof. Szpociński.

Dodaje, że na zachodzie już trzy dekady temu tradycyjnie święta obchodzili tylko najgorliwsi katolicy. - Dla pozostałych to raczej okazja do świątecznych wyjazdów.