Feminizm kulą w płot

Tekst z archiwum tygodnika "Uważam Rze"

Skoro twój ukochany pluszak jest bezpłciowy, to płeć nie ma znaczenia” – przekonywały w marcu 2010 r. warszawskie przedszkolaki feministki z Porozumienia Kobiet 8 Marca. To jedna z licznych – obok np. Święta Cipki czy turystyki aborcyjnej do Wielkiej Brytanii – akcji lewicującego środowiska polskich feministek.

Choć nie reprezentują interesów milionów polskich kobiet z trudem łączących opiekę nad dzieckiem z pracą zawodową i własnym rozwojem, stały się ulubieńcami polityczno-medialnych salonów. A przychylność mediów, ustawa o parytetach, studia genderowe na najlepszych polskich uczelniach, zakorzenianie w polskim języku feministycznych pojęć sprawiają, że krok po kroku feministki wydają się zdobywać kolejne przyczółki w walce o umysły polskich kobiet.

To jednak iluzoryczny sukces. Lata działalności pokazały bowiem, jak bardzo feministyczna ideologia rozmija się z polską rzeczywistością i realnymi problemami kobiet. Dla feministek stała się ona natomiast trampoliną do polityki i wielkiego świata medialnej celebry.

Wanda Nowicka, dziś wicemarszałek Sejmu, jedna z czołowych feministek, wówczas kandydatka Ruchu Palikota na posła, na wiecu tej partii organizowanym w tzw. Dniu Antykoncepcji promowała prezerwatywy dla kobiet. Nowicka i jej towarzyszki feministki nie reagowały, kiedy jeszcze w trakcie kampanii wyborczej jeden z młodych działaczy PO nazwał tzw. aniołki Kaczyńskiego startujące w wyborach z list PiS, a więc realizujące swoje czynne prawa wyborcze – suczkami. Rok wcześniej, w trakcie kampanii prezydenckiej, feministki dopiero pod presją mediów zareagowały na słowa Bronisława Komorowskiego, wówczas kandydata na prezydenta, który służące w wojsku Dunki porównał do kaszalotów. I choć jesienna prezerwatywowa akcja Nowickiej nie wzbudziła wielkiego zainteresowania przechodzących kobiet. Ale nagłośnione przez życzliwe liberalnej lewicy media akcje, podobnie jak wcześniejsze dały jej miejsce w parlamencie. Choć zasiada w nim już – jako poseł i wicemarszałek Sejmu – trzeci miesiąc, jej aktywność w tej kadencji na rzecz kobiet w parlamencie nie jest duża. Na sejmowej, oficjalnej stronie Wandy Nowickiej tylko jedno z jej zapytań i interpelacji dotyczy tej kwestii – niepodpisania przez Polskę Konwencji Rady Europy z maja 2011 r. w sprawie zwalczania przemocy domowej.

Szczytne hasła walki o równouprawnienie czy prawa kobiet od dawna stały się dla feministek szansą na polityczną lub przynajmniej medialną karierę. W 2007 r. Manuela Gretkowska i inne feministki powołały ruch społeczny Polska Jest Kobietą, a w listopadzie tegoż roku przekształciły go w partię polityczną.  Następnie wystartowały w wyborach parlamentarnych, rejestrując listy w siedmiu z 41 proc. okręgów wyborczych. Zdobyły zaledwie 0,28 proc. głosów. W 2009 r. feministkom nie udało się nawet zarejestrować list do Parlamentu Europejskiego.

W ostatnich wyborach do parlamentu feministki z Partii Kobiet startowały z list SLD. Żadna nie weszła do Sejmu. Łącznie dla SLD zdobyły 0,082 proc. głosów w skali kraju.

– Do kobiet ich hasła nie trafiają – tłumaczy dr Rafał Chwedoruk, politolog. –Co prawda na poprzedniej Manifie poruszały kwestie płacowe kobiet, ale większość ich haseł nie jest dla kobiet  atrakcyjna, np. kwestia politycznych parytetów – ocenia.

Toteż polskie kobiety mimo prób i wszechobecnej lewicowej propagandy nie chcą masowo przyłączać się do feministycznego ruchu. Co więcej, często deklarują, że nie uważają, by były w Polsce dyskryminowane i ciemiężone. Wiele kobiet nie podziela też poczucia feministek, że za niesprawiedliwości, jakie spotykają kobiety w ich życiu, odpowiedzialni są źli mężczyźni i Kościół. „Kiedyś byli dyskryminowani Żydzi, robotnicy, »obcy«, a nawet katolicy; kobiety były dyskryminowane zawsze. I są. Więcej – ciągle żyją w poddaństwie i wyzysku. Feministki starają się uświadomić to innym, również kobietom. Uświadomić, zrozumieć, zmienić”. Te słowa prof. Magdaleny Środy, jednej z bardziej znanych polskich feministek, doskonale oddają to, jak postrzegają one kobiety, a także rolę, jaką ma do odegrania ruch feministyczny.

– Specyfiką polskiego feminizmu jest to, że stał się on wpływowym lobby nacisku, również politycznego, a nie ruchem społecznym walczącym o rozwiązanie rzeczywistych problemów polskich kobiet – mówi dr Chwedoruk. – Nawet Zjazd Kobiet przypominał bardziej zjazd jakiejś korporacji, lobby. To nie ma nic wspólnego z dawnym ruchem sufrażystek – dodaje (mianem sufrażystek określano w Wielkiej Brytanii i USA aktywistki walczące na początku ubiegłego stulecia o prawa wyborcze dla kobiet).

Akademickie przyczółki

Pierwsze formalne grupy feministyczne zaczęły się w Polsce tworzyć po 1989 r. Choć pierwsze oznaki można było zaobserwować już w PRL. Np. w latach 80. w jednym z łódzkich biuletynów prekursorki feminizmu wychwalały

I sekretarza łódzkiego PZPR Bolesława Koperskiego za to, że „ulżył” sytuacji łódzkich kobiet. Jak? Kazał otworzyć kilka miejskich garkuchni.

Po upadku systemu komunistycznego w 1989 r. powstało Polskie Stowarzyszenie Feministyczne, które na początku lat 90. przyczyniło się do powstania Federacji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, „tworząc grupę nacisku w walce o prawo do legalnej aborcji”. Federacja do dziś jest jedną z najbardziej wpływowych organizacji feministycznych.

Dla rozwoju polskiego ruchu feministycznego nieocenione znaczenie miały i mają nadal uniwersytety. Początki gender studies, czyli interdyscyplinarnej dziedziny wiedzy o społeczno-kulturowej tożsamości płci, to lata 70. XX w. Jako osobny kierunek studiów wprowadzono je w latach 80. w USA. Młode polskie studentki i doktorantki, wyjeżdżając w latach 90. na zagraniczne stypendia i wymiany studenckie, wracały „zarażone” genderową wizją świata. Przywoziły stamtąd dość egzotycznie brzmiące teorie i feministyczne interpretacje klasycznych dzieł literatury czy historii.

Dziś w Polsce ważniejsze ośrodki gender znajdują się przy największych publicznych uczelniach, m.in. Uniwersytecie Warszawskim, Uniwersytecie Jagiellońskim, UAM w Poznaniu, UMK w Toruniu, Uniwersytecie w Łodzi czy Polskiej Akademii Nauk. Działają jako koła naukowe, ścieżki na innych kierunkach lub w formie studiów podyplomowych. Wśród wykładowców gender studies znajdziemy głównie aktywistki ruchów feministycznych i proaborcyjnych.

Studenci mogą na przykład uczestniczyć w zajęciach takich jak prawo i filozofia z punktu widzenia płci czy teologii feministycznej.

Krytycy uważają, że pod płaszczykiem wykładów o prawach kobiet feministki propagują tam swoje poglądy, np. w sprawie legalizacji aborcji. Feministki odpowiadają, że to jedna z najżywiej rozwijających się sfer nauki w Polsce.

– Sama problematyka jest bardzo ciekawa, bo można pod względem historycznym czy socjologicznym badać rolę kobiety, ale jest poważne ryzyko, że gender studies zostaną zideologizowane, w pewien sposób zawłaszczone przez ideologię feminizmu – komentował przed dwoma laty w rozmowie z „Rzeczpospolitą” prof. Zdzisław Krasnodębski, socjolog z UKSW i Uniwerstytetu w Bremie.

Samotne aktywistki

Z zapożyczonymi z Zachodu hasłami ruchu feministycznego jest jednak jeden poważny problem. Ciężko jest je przystosować do polskich realiów. Okazuje się bowiem, że czym innym jest feminizm akademicki, a czym innym realne problemy kobiet. Trudno się im dziwić, że do feminizmu w polskim wydaniu odnoszą się nieufnie. Jego salonowość, sojusz z mniejszościami seksualnymi i agresywny antyklerykalizm zrażają potencjalne działaczki.

Do tego dochodzi poczucie, że reprezentowanie interesów kobiet w ujęciu aktywistek ruchów feministycznych często sprowadza się do realizowania postulatów szeroko pojętej lewicowo-liberalnej ideologii, w którą feminizm się wpisuje. Ideologii, do której – jak zdają się myśleć feministki – Polki jeszcze nie dorosły. A skoro nie dorosły, to trzeba je do feminizmu wychować.

„Wiele Polek nie zdaje sobie sprawy, że są ofiarami dyskryminacji. To rodzaj dyskryminacji ukrytej” – mówiła w jednym z wywiadów Izabela Piątek z Partii Kobiet, pytana o wyniki sondażu, z którego wynikało, że ponad 90 proc. kobiet nie czuje się w Polsce dyskryminowana.

„Strach przed feminizmem, podobnie jak strach przed klonowaniem i UFO, bierze się z niewiedzy. Feminizm nie jest rodzajem czarownictwa czy nieokiełznanego radykalizmu” – pisała z kolei Magdalena Środa w jednym ze swoich felietonów.

Feministki lubią tłumaczyć niechęć do swojego środowiska niewiedzą kobiet. Bo skoro polskie kobiety nie wyrażają potrzeby walki z dyskryminacją, to znaczy, że są nieuświadomione.

I tutaj właśnie polskie feministki upatrują swojego zadania.

Rzadko jednak można z ich ust usłyszeć o tym, że polskie kobiety nigdy nie musiały walczyć o równouprawnienie z mężczyznami, bo na równi z nimi dziedziczyły ziemię i majątki, a prawa wyborcze otrzymały wcześniej niż kobiety w USA, we Francji, w Anglii czy we Włoszech, bo już w 1918 r.

– Polskie kobiety są na tyle dojrzałe, że ideologię feministyczną odrzucają świadomie, a nie dlatego, że jej nie rozumieją czy że do niej nie dorosły – mówi Monika Michaliszyn, inicjatorka akcji przeciwko wprowadzeniu parytetów.

– Wydaje się, że kobiety w Polsce traktują działalność społeczną bardziej republikańsko, działając w organizacjach, które mają na celu rozwiązywanie problemów wszystkich obywateli, a nie wybranej grupy. Problem w tym, że głos feministek za sprawą lewicowo-liberalnych mediów jest o wiele bardziej słyszalny niż pozostałych kobiet, także tych przywiązanych do wartości chrześcijańskich czy rodzinnych – dodaje.

Zdaniem Izabeli Desperak, działaczki feministycznej, wykładowcy m.in. gender studies na Uniwersytecie Łódzkim, w Polsce wciąż pokutuje wiele stereotypów na temat feminizmu. – Tym się różnimy od krajów Europy Zachodniej, tam kobiety z dumą mówią: „jestem feministką”, u nas jeśli coś jest feministyczne, od razu źle się kojarzy – mówi. Nie zgadza się też z tezą, że polskie kobiety nie chcą się angażować. – Polskie kobiety są bardzo aktywne. Przez ostatnich kilka miesięcy współorganizowałam obywatelski projekt kobiet, przewidujący m.in. prawo do aborcji na życzenie, i reakcja właśnie tych zwyczajnych kobiet świadczyła o tym, że zainteresowanie i chęć współpracy są ogromne – podkreśla Desperak.

Feministki mogą się dziś pochwalić skuteczną kampanią medialną, dzięki której udało się wymóc wprowadzenie ustawy kwotowej. Sam efekt tej ustawy jest raczej argumentem dla tych, którzy ją krytykowali. – Od początku powtarzałam, że przymus ustawowy nie zwiększy aktywności kobiet w polityce. Partie poza umieszczaniem kobiet na listach muszą zrozumieć, że opłaca się i że warto promować kobiety – mówi Elżbieta Radziszewska (PO), były pełnomocnik ds. równego traktowania, ostro krytykowana przez feministki m.in. za swoje konserwatywne poglądy.

Do Sejmu dostało się zaledwie 3 proc. więcej kobiet niż poprzednio. Feministki odpowiadają, że one domagały się parytetów, a nie kwot, i gdyby w pełni spełniono ich postulaty, sytuacja kobiet w polityce uległaby zmianie. Jako sukces feministki mogą sobie przypisać także skuteczny nacisk na rząd i premiera Donalda Tuska w sprawie zmiany na stanowisku pełnomocnika ds. równego traktowania. Znienawidzoną Radziszewską, przeciwko której prowadziły od kilku lat sprawną kampanię, zastąpiła przychylna feministkom Agnieszka Kozłowska-Rajewicz.

Mogą pochwalić się także zakorzenieniem w sferze publicznej charakterystycznej dla siebie terminologii. Zgodnie z przekonaniami lewicowych ideologów zmiana społeczna wiąże się ściśle ze zmianą języka. Nieprzypadkowo zatem feministki upierają się, aby nazywać je socjolożkami, filozofkami czy politolożkami. A Janusz Palikot co jakiś czas nazywa Ewę Kopacz „marszałkinią”. Do tego dochodzą wszystkie dziwnie i śmiesznie brzmiące pojęcia jak feminarium (zamiast seminarium) czy herstory (zamiast history). Nieprzypadkowo też poprzednia pełnomocnik ds. równego traktowania Elżbieta Radziszewska, chcąc okazać swój dystans w stosunku do feministek, deklarowała w wywiadach, że nie chce, by nazywać ją „ministrą”.

O ile te przykłady są łatwe do wychwycenia i często bywają powodem kpin, o tyle inne zmiany w języku niepostrzeżenie weszły do użycia. Dziś we wszystkich stacjach telewizyjnych mówi się o „liberalizacji ustawy antyaborcyjnej”, nie do końca zdając sobie sprawę, że jest to terminologia środowisk lewicowych. Ustawa bowiem nie jest antyaborcyjna, lecz dotyczy ochrony życia poczętego (dokładnie mowa jest o ochronie płodu ludzkiego). Mniej lub bardziej świadomie językiem feministek posługują się dziennikarki i prezenterki telewizyjne, które bardzo często traktują głos feministek jako głos wszystkich polskich kobiet.

– Sojusznikiem feminizmu okazały się pisma kobiece, oczywiście przerabiające nasze postulaty na „popfeminizm”, podające je w liberalnym sosie. Oczywiście to się też stało kosztem feministek, które były i wciąż pozostały dla części tego społeczeństwa „wariatkami”. Ale całe szczęście granice tego „wariactwa” wciąż się przesuwają. W nurt „normalności”, którą akceptują „normalni” mężczyźni i „normalne” kobiety, weszły zachowania i zjawiska, które właśnie 20 lat temu były podnoszone wyłącznie przez „feministyczne wariatki”. To, o czym mówiłyśmy na początku lat 90., przełamując stereotypy dotyczące miejsca kobiet w społeczeństwie, w historii, mówiąc o przemocy wobec kobiet, molestowaniu, mobbingu, to dziś tematy obecne w głównym nurcie, wręcz na okładkach ilustrowanych czasopism – mówiła w jednym w wywiadów Kinga Dunin.

Tak jak dzięki głoszeniu feministycznych haseł, w głównym nurcie obecne są też same działaczki feministyczne, które ze swojej walki uczyniły w pewnym sensie sposób na życie. Korzysta z tego choćby ukraiński Femen – znany z rozbieranych protestów całkiem atrakcyjnych działaczek. Jak informowała niedawno „Gazeta Wyborcza”, na stronach organizacji fani mogą nabyć gadżety: koszulki, broszurki, książki. W Polsce na razie feministyczne akcje wykorzystywane są przede wszystkim do medialnej promocji działaczek, np. Gretkowskiej i jej książek.