Program dla Polski

„Jeden drugiego brzemiona noście" – to zwięzłe zdanie apostoła jest inspiracją dla międzyludzkiej i społecznej solidarności. „Solidarność – to znaczy: jeden i drugi, a skoro brzemię, to brzemię niesione razem, we wspólnocie. A więc nigdy: jeden przeciw drugiemu. Jedni – przeciw drugim. I nigdy brzemię dźwigane przez człowieka samotnie. Bez pomocy drugich. Nie może być walka silniejsza od solidarności" – te pamiętne słowa Jan Paweł II wygłosił podczas mszy św. dla świata pracy w Gdańsku-Zaspie 12 czerwca 1987 roku. Wielkie rzesze obecnych powitały je skandowaniem „Solidarność! Solidarność!".

Przypomnijmy sobie kontekst tamtej wypowiedzi: Polska była ciągle pod rządami ekipy gen. Jaruzelskiego, chociaż kryzys komunizmu był coraz wyraźniejszy. Podziemny związek zawodowy „Solidarność" walczył o przetrwanie. Od 13 grudnia 1981 roku jego członkowie poddawani byli brutalnym represjom. Nagromadziły się rachunki krzywd. Papież zdawał sobie z tego sprawę. A jednak mówił: „Nie może być walka silniejsza od solidarności".

„...baczcie, byście się wzajemnie nie zjedli"

Można powiedzieć, że profetyczne wezwanie papieża zostało zarazem wysłuchane i niewysłuchane. Budzący z perspektywy 20 lat wiele zastrzeżeń układ Okrągłego Stołu umożliwił jednak pokojowe przekształcenie ustrojowe chyba bez precedensu w historii, które otworzyło drogę do zmian w innych krajach Europy Środkowej i Wschodniej.

Jednocześnie zasiane zostało ziarno podziałów w obozie dawnej opozycji, której przyszło sprawować władzę. W czerwcu 1992 roku, kiedy ten konflikt (po obaleniu rządu Jana Olszewskiego w wyniku kryzysu związanego z tzw. listą Macierewicza) ujawnił się szczególnie silnie, papież, zwracając się do Polaków w Rzymie, zacytował św. Pawła: „A jeśli u was jeden drugiego kąsa i pożera, baczcie, byście się wzajemnie nie zjedli". Oba zdania: o noszeniu brzemion i o wzajemnym pożeraniu się, znajdują się w liście apostoła do Galatów. Łącznie stanowią zwięzły, poprzedzający politykę, program społeczny.

Odnieść go można do Polski, ale także do każdej wspólnoty – od rodziny czy gminy wyznawców, przez naród, obywateli jednego państwa i mieszkańców całej Europy, po światową społeczność międzynarodową. Jan Paweł II wielokrotnie wzywał do solidarności we wszystkich tych wymiarach.

W jego ujęciu niweluje ona różnice, często niesprawiedliwe, między ludźmi i ich wspólnotami. Ma ona wiele wspólnego z miłosierdziem, na które papież kładł szczególny nacisk w nauczaniu podczas ostatniej wizyty w Polsce, inaugurując sanktuarium w krakowskich Łagiewnikach. Solidarność akcentuje jednak bardziej wymiar wspólnotowy, związany z tą wartością. Trudno sobie wyobrazić ład społeczny, który byłby oparty wyłącznie na miłosierdziu. Na solidarności – owszem. Mogą to uznać zarówno wierzący, jak niewierzący. Jest to solidarność wszystkich ludzi według Jana Pawła II obejmująca także dzieci nienarodzone, osoby stare, kalekie i nieuleczalnie chore czy wykluczone z powodów ekonomicznych.

Służba narodowi

Mówiąc o solidarności, papież odwoływał się często do dziedzictwa związku „Solidarność". Na forum polskiego Sejmu 11 czerwca 1999 roku, niemal dokładnie w 20. rocznicę homilii z placu Zwycięstwa, nauczał:

„Pamięć o moralnych przesłaniach »Solidarności«, a także o naszych, jakże często tragicznych, doświadczeniach historycznych winna dziś oddziaływać w większym stopniu na jakość polskiego życia zbiorowego, na styl uprawiania polityki czy jakiejkolwiek działalności publicznej, zwłaszcza takiej, która jest sprawowana na mocy społecznego wyboru i zaufania. Służba narodowi musi być zawsze ukierunkowana na dobro wspólne".

Troska o nie „winna być realizowana przez wszystkich obywateli i winna się przejawiać we wszystkich sektorach życia społecznego. W szczególny jednak sposób ta troska o dobro wspólne jest wymagana w dziedzinie polityki. Mam tu na myśli tych, którzy oddają się całkowicie działalności politycznej, jak i poszczególnych obywateli. Wykonywanie władzy politycznej czy to we wspólnocie, czy to w instytucjach reprezentujących państwo, powinno być ofiarną służbą człowiekowi i społeczeństwu, nie zaś szukaniem własnych czy grupowych korzyści z pominięciem dobra wspólnego całego narodu" – mówił do parlamentarzystów.

Wolność to wielki dar, nie tylko „dany", ale i „zadany"

Według Jana Pawła II życie publiczne ma być podporządkowane normom etycznym. Istnieje bowiem „groźba sprzymierzenia się demokracji z relatywizmem etycznym, który pozbawia życie społeczności cywilnej trwałego moralnego punktu odniesienia".