Kredyt frankowy a upadłość i restrukturyzacja

Bank w charakterze wierzyciela

W pierwszej kolejności należy opisać sytuacje, w której to bank występuje w charakterze wierzyciela i ma prawo zgłoszenia wierzytelności do masy upadłości. Sposób procedowania jest zależny od tego, w jakim trybie prowadzone jest postępowania upadłościowe wobec kredytobiorcy. Trzeba wyróżnić trzy możliwe:

- tryb upadłości przeznaczony dla przedsiębiorców;

- „zwykły” tryb upadłości konsumenckiej, który wprowadza możliwość przeprowadzenia upadłości konsumenta według przepisów o upadłości przedsiębiorców oraz

- tryb upadłość osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, tzw. uproszczona upadłość konsumencka.

Czytaj więcej

Sądy i Prokuratura

Sąd nie może zabezpieczać roszczeń przeciwko bankowi w upadłości

Rozwiązaniem mogłyby być równoczesne zajęcia wierzytelności i długu po obu stronach sporu.

W każdym ze wskazanych trybów postępowania upadłościowego bank – jako wierzyciel – żeby uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym swojego kredytobiorcy winien zgłosić swoją wierzytelność z umowy kredytu frankowego syndykowi. Syndyk wówczas weryfikuje otrzymane zgłoszenie najpierw pod względem formalnym, a kiedy zgłoszenie wierzytelności spełnia wszystkie ustawowe wymogi, następnie również pod względem merytorycznym. Kolejny etap procedowania pozostaje odmienny i jest zależny od trybu, w jakim prowadzone jest postępowanie upadłościowe. W postępowaniu upadłościowym przedsiębiorców, którzy pobrali kredyt na cele niezwiązane z działalnością gospodarczą, oraz w „zwykłym” trybie upadłości konsumenckiej sporządzana jest lista wierzytelności, a dopiero na późniejszym etapie – po zatwierdzeniu listy wierzytelności przez sędziego wyznaczonego/sędziego komisarza – może być sporządzony plan podziału sumy uzyskanych z likwidacji majątku upadłego lub plan spłaty wierzycieli. Z kolei w przypadku uproszczonej upadłości konsumenckiej syndyk tworzy wyłącznie projekt planu spłaty wierzycieli, który zawiera w sobie również plan podziału sumy uzyskanych z likwidacji majątku upadłego kredytobiorcy.

Syndyk weryfikuje wierzytelność

W ocenie autora zarówno w świetle aktualnego orzecznictwa sądów powszechnych, jak i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, umowa kredytu frankowego, która została zawarta z konsumentem i która to zawiera klauzule abuzywne, winna zostać uznana przez pozasądowy organ postępowania upadłościowego lub restrukturyzacyjnego z urzędu za nieważną. Oczywiście ostateczna pozycja banku w ramach postępowania upadłościowego będzie uzależniona od tego, jaką podstawę swojej wierzytelności bank wskaże w swoim zgłoszeniu wierzytelności. W przypadku gdy bank zgłosi wierzytelność na podstawie umowy kredytu, który mógłby zostać uznany za nieważny, wówczas taka wierzytelność na etapie weryfikacji merytorycznej przez syndyka najprawdopodobniej nie zostanie uznana, a co za tym idzie nie zostanie umieszczona na liście wierzytelności lub w planie spłaty wierzycieli. Bank będzie wówczas uprawniony do zaskarżenia listy wierzytelności w terminie dwóch tygodni od dnia publikacji obwieszczenia o złożeniu listy wierzytelności do akt postępowania poprzez złożenie do sędziego komisarza sprzeciwu co do odmowy uznania wierzytelności, ewentualnie do złożenia skargi na czynność syndyka lub też zaskarżenia orzeczenia sądu upadłościowego w przedmiocie ustalenia planu spłaty bez uwzględniania banku jako kredytobiorcy.

Kiedy bank może odzyskać niespłacony kredyt

Bank może jednak swoje zgłoszenie wierzytelności oprzeć na bezpodstawnym wzbogaceniu kredytobiorcy poprzez dokonanie rozliczenia nieważnej umowy kredytu frankowego lub też zgłosić takie żądanie – jako ewentualne, obok roszczenia o zapłatę kwot wynikających z umowy kredytu. W tym przypadku bank co prawda przyzna, że umowa kredytu frankowego jest nieważna, jednakże nie pozbawi go to możliwości odzyskania niespłaconego jeszcze przez kredytobiorcę kapitału kredytu. Taki stan rzeczy może jednak wystąpić wyłącznie w sytuacji, kiedy po rozliczeniu świadczeń umowy kredytowej obu stron nadal pozostaje niedopłata po stronie kredytobiorcy. Pozasądowy organ postępowania upadłościowego weryfikuje wówczas prawidłowość przeprowadzonego przez bank rozliczenia, a następnie – w przypadku potwierdzenia istnienia roszczenia, co do zasady jak i co do wysokości, na zasadach ogólnych – uwzględnia je na liście wierzytelności, w planie podziału funduszy uzyskanych z likwidacji majątku upadłego lub w planie spłaty wierzycieli. W sytuacji gdy saldo kredytu – mając na względzie wyłącznie kwotę udzielonego przez bank kapitału – będzie dodatnie, nadpłaconą przez kredytobiorcę kwotę należy traktować jako wierzytelność masy upadłości wobec banku, do której ściągnięcia uprawnionym będzie pozasądowy organ postępowania upadłościowego.

Co należy wskazać w formularzu

Kredytobiorca składający wniosek o ogłoszenie upadłości już na etapie sporządzania wniosku winien pamiętać o tym, ażeby w formularzu KRZ (Krajowy Rejestr Zadłużonych) wskazać wierzytelność banku jako tzw. wierzytelność sporną. Taki zabieg da asumpt syndykowi do pogłębienia analizy umowy kredytowej, z której wynika dochodzone w ramach postępowania upadłościowego roszczenie banku, w szczególności w aspekcie występowania w niej klauzul abuzywnych, i w konsekwencji doprowadzi do zmniejszenia wysokości zobowiązań upadłego uwzględnionych na liście wierzytelności czy też w planie spłaty wierzycieli.

W istocie środki uzyskiwane z umów frankowych najczęściej były przeznaczane na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych kredytobiorcy, tj. były kredytami hipotecznymi, w ramach których wierzytelność banku była zabezpieczona hipoteką na nabywanej przez kredytobiorcę nieruchomości.

Ma to istotne znaczenia dla procedury sporządzania przez syndyka listy wierzytelności czy też projektu planu spłaty wierzycieli, bowiem jeżeli wierzyciel nie zgłosi tych wierzytelności samodzielnie, będą one umieszczone przez syndyka na liście wierzytelności lub w projekcie planu spłaty wierzycieli z urzędu. Nie zwalnia to jednak syndyka z zasadności zweryfikowania podstawy prawnej roszczenia, które zabezpiecza hipoteka. W przypadku gdy bez formalnego zgłoszenia wierzytelności pozasądowy organ postępowania upadłościowego nie będzie dysponował wystarczającą dokumentacją do weryfikacji ważności umowy, np. w sytuacji, gdy upadły kredytobiorcy nie posiada dokumentacji kredytowej, może on wezwać wierzyciela hipotecznego do jej dostarczenia, pod rygorem odmowy uznania takiej wierzytelności na liście wierzytelności bądź w projekcie planu spłaty.

Gdy bank ogłasza upadłość

Kolejnym zagadnieniem, które należy przeanalizować, jest sytuacja, w której to bank – jako kredytodawca – ogłasza upadłość. Nie jest to co prawda w polskich realiach zjawisko powszechne – chociaż takie przypadki miały już miejsce, jednakże w świetle ostatnio upublicznionej informacji o ogłoszeniu upadłości przez Getin Noble Bank, tj. w dniu 20 lipca 2023 roku, taka sytuacja zaczęła w sposób bezpośredni dotyczyć bardzo wielu kredytobiorców.

W danej sytuacji to kredytobiorca jako wierzyciel osobisty upadłego banku zgłasza wierzytelność z tytułu nienależnego świadczenia w związku z nieważnością umowy kredytu. Zgłoszenia wierzytelności należy dokonać w terminie oznaczonym w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości, tj. w terminie 30 dni, syndykowi za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe, tj. tzw. systemu KRZ (https://prs.ms.gov.pl/krz). Jedyną i wyłączną zatem drogą do uzyskania zaspokojenia wierzytelności osobistej od upadłego banku jest jej zgłoszenie syndykowi za pomocą systemu KRZ. Rejestr jest jawny, a dostęp do niego całkowicie darmowy – za pośrednictwem platformy systemu KRZ.

Termin na zgłoszenie wierzytelności

Samo zgłoszenie wierzytelności nie wymaga uiszczania żadnej opłaty. Dla wierzyciela – kredytobiorcy – jest więc to czynność co do zasady bezpłatna. Brak konieczności poniesienia opłaty dotyczy jedynak tylko tych wierzycieli, którzy zgłosili swoje wierzytelności w terminie określonym w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości. Zgłoszenie wierzytelności przez wierzyciela po przepisanym do tego terminie wiąże się z obowiązkiem pokrycia przez niego na rzecz masy upadłości kwoty równowartości tzw. zryczałtowanych kosztów postępowania. Obowiązek zapłaty zryczałtowanych kosztów postępowania upadłościowego powstaje nawet wtedy, gdy opóźnienie powstało bez winy wierzyciela. W każdym więc przypadku przekroczenie przez wierzyciela terminu do zgłoszeń, nawet niezawinione, uprawnia syndyka do żądania wpłaty zryczałtowanych kosztów postępowania. Wysokość tych kosztów stanowi równowartość 15 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w III kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Aktualna (w 2023 roku) wysokość tej opłaty wynosi 1.010,49 zł.

Po upływie terminu wyznaczonego do zgłaszania wierzytelności syndyk uzupełnia listę wierzytelności w miarę ich zgłaszania. Jeżeli wierzytelność została zgłoszona przez wierzyciela po upływie terminu wyznaczonego do jej zgłaszania, bez względu na przyczynę opóźnienia, czynności już dokonane w postępowaniu upadłościowym są skuteczne wobec tego wierzyciela, zgłoszenie nie ma wpływu na złożone już plany podziału, a jego uznaną wierzytelność uwzględnia się tylko w planach podziału funduszów masy upadłości sporządzonych po jej uznaniu. Powyższe oznacza, że co prawda prawnie dopuszczalne i skuteczne będzie zgłoszenie wierzytelności po przepisanym do tego terminie, jednakże wcześniejsze zgłoszenie daje wierzycielowi – kredytobiorcy – większą szanse na zaspokojenie z przysługujących mu roszczeń względem upadłego banku.

Oświadczenie o potrąceniu

Zgłoszenie wierzytelności przeciwko bankowi powinno zawierać oświadczenie o potrąceniu, na podstawie którego dojdzie do rozliczenia wzajemnych roszczeń stron umowy kredytu frankowego. Bardzo ważne jest, ażeby złożyć takie oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności. Ustawa Prawo upadłościowe dopuszcza wyłącznie możliwość jednokrotnego potrącenia wzajemnych roszczeń. Jeżeli wierzyciel spóźni się ze złożeniem oświadczenia o potrąceniu i zgłosi wierzytelność bez takiego oświadczenia, to traci on prawo do potrącenia wierzytelności w ramach postępowania upadłościowego. Kredytobiorca będzie zatem obowiązany zapłacić na żądanie syndyka swój dług wobec banku w całości.

Weryfikacja zgłoszeń przez syndyka

Po skutecznym zgłoszeniu wierzytelności proces weryfikacji zgłoszeń pozostaje bez zmian – dokonuje jej syndyk, a następnie sporządza on listę wierzytelności, która to jest ujawniana w rejestrze KRZ. W interesie kredytobiorcy jest monitorowanie akt sprawy upadłościowej – do której jako strona postępowania ma dostęp – oraz weryfikacja treści ostatecznej listy wierzytelności, a przede wszystkim, czy jego wierzytelność znalazła się na tej liście i czy jej wysokość jest prawidłowa. W tej sytuacji również istnieje możliwość zakwestionowania listy wierzytelności sprzeciwem. Wobec banku jako osoby prawnej nie jest ustalany plan spłaty wierzycieli, a jedynie podział środków uzyskanych z likwidacji majątku upadłego banku. W braku zgłoszenia ze strony kredytobiorcy umowa o kredyt frankowy powinna być przez niego wykonywana na dotychczasowych warunkach.