Treści i usługi cyfrowe – kto skorzysta ze zwiększ onej ochronie?

W ramach implementacji tzw. dyrektywy cyfrowej do ustawy o prawach konsumenta dodany został rozdział 5B, szczegółowo regulujący prawa i obowiązki stron umowy o dostarczanie treści lub usługi cyfrowej. W niniejszym artykule przedstawię, na czym polegają wprowadzone zmiany.

Do jakich umów stosujemy nowe przepisy?

Przepisy dyrektywy cyfrowej zastosowanie znajdą do umów, zgodnie z którymi przedsiębiorca dostarcza lub zobowiązuje się dostarczyć treści cyfrowe lub usługę cyfrową, a konsument płaci cenę lub zobowiązuje się do jej zapłaty. Obejmuje ona także sytuacje, gdy umowa dotyczy treści lub usługi cyfrowej tworzonej zgodnie ze wskazówkami klienta, w tym indywidualnie dostosowanego oprogramowania, a także w stosunku do nośników materialnych, które służą wyłącznie jako nośnik treści cyfrowych.

Treść cyfrowa

Pod określeniem „treści cyfrowych” kryją się dane wytwarzane i dostarczane w postaci cyfrowej. Są to np. e-booki, pogramy komputerowe, gry wideo, plik z muzyką lub filmem. Nie ma znaczenia, w jaki sposób te treści są dostarczane – czy na nośniku fizycznym, czy też w postaci plików przesyłanych lub pobieranych, ani to, przez jaki czas będą treści te dostarczane – jednorazowo czy cyklicznie. Elementem definicji treści cyfrowych jest wymaganie, aby dane były zarówno wytworzone, jak i dostarczone w postaci cyfrowej, wymogi te muszą być spełnione łącznie.

Czytaj więcej

Handel

Nowe prawa konsumentów. Jakie zmiany wchodzą w życie 1 stycznia 2023 r.?

Z 1 stycznia 2023 r. wchodzi w życie wiele nowych przepisów regulujących prawa i obowiązki konsumentów oraz sprzedawców.

Usługa cyfrowa

Bardziej złożona definicja „usługi cyfrowej” odnosi się do usług, które pozwalają konsumentowi na:

- wytwarzanie, przetwarzanie, przechowywanie lub dostęp do danych w postaci cyfrowej;

- wspólne korzystanie z danych w postaci cyfrowej, które zostały przesłane lub wytworzone przez konsumenta lub innych użytkowników tej usługi;

- inne formy interakcji za pomocą danych w postaci cyfrowej.

Obowiązki przedsiębiorcy

Przedsiębiorca ma obowiązek jak najszybszego dostarczenia treści lub usługi cyfrowej konsumentowi, najlepiej, aby nastąpiło to niezwłocznie po zawarciu umowy. Jeśli tak się nie stanie, to konsument może zwrócić się z wezwaniem o ich dostarczenie do przedsiębiorcy, dopiero w sytuacji przekroczenia dodatkowego, ustalonego przez strony terminu lub braku reakcji ze strony przedsiębiorcy, konsument może odstąpić od umowy. Konsument pozyskał także prawo do natychmiastowego odstąpienia od umowy, gdy:

- z okoliczności lub oświadczenia przedsiębiorcy wyraźnie wynika, że nie dostarczy on treści lub usługi;

- uzgodnienia lub okoliczności, w jakich zawarto umowę, jednoznacznie sugerują, że termin dostarczenia ma dla konsumenta kluczowe znaczenie, a przedsiębiorca nie podoła dostarczeniu treści lub usług w tym czasie.

W przeciwieństwie do tradycyjnej zasady przewidzianej w prawie cywilnym dyrektywa stanowi, że dowód dostarczenia treści albo usługi spoczywał będzie na przedsiębiorcy, czyli nie na stronie, która twierdzi, ale na stronie, która zaprzecza. Ciężar dowodu ciążący na przedsiębiorcy jest jednak ograniczony w czasie – trwa rok od momentu dostarczenia treści lub usług cyfrowych, w przypadku zaś umów przewidujących dostawy w sposób ciągły ciężar dowodu spoczywa na przedsiębiorcy w okresie, w którym treści lub usługi cyfrowe mają być dostarczane konsumentowi.

Brak zgodności z umową

Przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za brak zgodności treści lub usługi cyfrowej z umową przez okres dwóch lat od jej dostarczenia. W tym wypadku także przedsiębiorca będzie musiał udowodnić, że ujawniony w ciągu roku liczonego od daty dostawy brak zgodności z zawartą umową w istocie nie wystąpił, a treści lub usługa cyfrowa były zgodne z umową. Rozwiązanie to jest uzasadnione posiadaną przez przedsiębiorcę znacznie większą wiedzą w zakresie świadczonych przez niego usług oraz dostarczanych produktów, a także całym zapleczem technicznego wsparcia, którym dysponuje. W związku z powyższym to przedsiębiorca będzie kompetentną stroną w sytuacji wyjaśniania, dlaczego występuje brak zgodności treści lub usługi cyfrowej z umową lub nie są one dostarczane. Zatem w przypadku sporu, mimo że to konsument ma za zadanie udowodnić, że treści lub usługa cyfrowa są niezgodne z umową, to nie na nim powinien ciążyć obowiązek udowodnienia, że brak wymaganej zgodności istniał w momencie dostawy lub w czasie obowiązywania umowy (w przypadku ciągłych dostaw). Reasumując, dyrektywa wprowadza domniemanie braku zgodności z umową w momencie dostawy bądź w czasie obowiązywania umowy w przypadku umów z dostawami odbywającymi się w sposób ciągły.

Zgodność z umową

Punktem odniesienia dla omawianych regulacji pozostaje kwestia zgodności treści lub usług cyfrowych z umową. Zgodnie z brzmieniem dyrektywy pozostają one zgodne z umową, jeśli ich wszelkie cechy szczególne spełniają warunki określone w umowie oraz nadają się one przy tym do konkretnego celu, do którego konsument ich potrzebuje. Ponadto treści lub usługi cyfrowe muszą być zgodne z ich wersjami próbnymi, ogólnie przyjętymi celami i normami, dostarczone z niezbędnymi akcesoriami oraz instrukcją, a także aktualizowane na zasadach przewidzianych w umowie. Kompletny katalog wymogów, które muszą spełniać treści lub usługi cyfrowe, aby były uznane za zgodne z umową, polski ustawodawca wprowadził w nowym rozdziale 5B dodanym do ustawy o prawach konsumenta (art. 43k).

Co istotne, w motywach dyrektywy cyfrowej Komisja Europejska kładzie nacisk na dostarczanie konsumentowi aktualizacji przez okres, w którym konsument może zasadnie tego oczekiwać. Jeżeli cel treści i usługi cyfrowej jest ograniczony w czasie, to obowiązek zapewnienia aktualizacji może być ograniczony do tego okresu. W niektórych przypadkach okres dostarczania aktualizacji może równać się okresowi ponoszenia odpowiedzialności za zgodność z umową albo nawet przekraczać ten okres, co dotyczy w szczególności aktualizacji zabezpieczeń. Jednocześnie brak ich instalowania lub uczynienie tego w niewłaściwy sposób ze strony konsumenta zwalnia z odpowiedzialności przedsiębiorcę.

Jakie środki chronią konsumenta?

W wypadku braku zgodności z umową konsument ma kilka dróg postępowania. Może żądać doprowadzenia do zgodności treści lub usługi cyfrowej z umową, ale jeśli byłoby to niemożliwe lub wiązało się z nadmiernymi kosztami ze strony przedsiębiorcy, to przedsiębiorca może odmówić takim żądaniom. Ponadto, to przedsiębiorca decyduje, jakim sposobem doprowadzi treść lub usługę cyfrową do stanu zgodności z umową, zatem nie musi to oznaczać najdogodniejszego rozwiązania dla konsumenta. Ten środek konsument musi zastosować w pierwszej kolejności, dopiero gdy zawiedzie, może wystąpić z dalej idącymi roszczeniami. Mowa o żądaniu obniżenia ceny – w odpowiedniej proporcji do ceny wynikającej z umowy, a nawet, w określonych sytuacjach – o odstąpieniu od umowy, pod warunkiem że zaistnieje istotny brak zgodności z umową. Co do zasady, to przedsiębiorca musi obalić to stanowisko i dowieść, że brak zgodności z umową nie był istotny.

PRZYKŁAD

Usługa dostarczająca dostęp online do treści wideo była niedostępna przez pięć dni, w związku z czym konsument może żądać przykładowo, aby przedsiębiorca dostarczający tę usługę obniżył proporcjonalnie abonament, który opłaca konsument.

Zmiana usługi cyfrowej

Konsument jest także dodatkowo chroniony w przypadku skorzystania przez przedsiębiorcę z możliwości dokonania zmiany treści cyfrowej lub usługi cyfrowej dostarczanej cyklicznie. Jeśli dokonana zmiana wpływa w istotny oraz negatywny sposób na dostęp lub korzystanie z treści albo usługi cyfrowej przez konsumenta, to przedsiębiorca musi poinformować o tym fakcie z odpowiednim wyprzedzeniem. Konsument w takiej sytuacji może wypowiedzieć umowę bez zachowania terminu wypowiedzenia w ciągu 30 dni od dokonania zmiany lub powzięcia informacji o planowanych zmianach.

Sprzedaż danych osobowych

Ciekawą nowością w dyrektywie cyfrowej są przepisy odnoszące się do otrzymywania treści lub usług cyfrowych przez konsumenta w zamian za dane osobowe. Pomijam przypadki, gdy dane osobowe dostarczone przez konsumenta są przetwarzane przez przedsiębiorcę wyłącznie w celu dostarczania treści cyfrowych lub usługi cyfrowej. Zgodnie z omawianą dyrektywą lub w celu umożliwienia przedsiębiorcy spełnienia wymogów prawnych, którym on podlega, a przedsiębiorca nie przetwarza tych danych do żadnych innych celów – to dyrektywa cyfrowa znajdzie zastosowanie w każdym przypadku, gdy dane osobowe będą przekazane z chwilą zawarcia umowy, albo w sytuacji, gdy konsument zobowiąże się do przekazania ich w późniejszym terminie. Omawiany przepis z dyrektywy cyfrowej idzie w parze z postanowieniami dyrektywy w sprawie praw konsumentów, które zostały wprowadzone dyrektywą Omnibus. Zatem w chwili obecnej konsument, który w ramach świadczenia wzajemnego dostarcza lub będzie dostarczać przedsiębiorcy dane osobowe, posiada gwarancję ochrony prawnej zarówno w zakresie kwestii regulowanych przez dyrektywę w sprawie ochrony konsumentów, jak i w zakresie środków ochrony prawnej na wypadek stwierdzenia niezgodności dostarczonych treści lub usług z umową, w tym posiada prawo do żądania doprowadzenia do stanu zgodności z umową oraz prawo do rozwiązania umowy.

PRZYKŁAD

Konsument podaje swoje dane osobowe w celu otrzymania e-booka. Warunkiem jego otrzymania jest wyrażenie zgody na przetwarzanie danych osobowych w celach marketingowych. W tej sytuacji konsument „zapłacił” za e-booka swoimi danymi i będą mu przysługiwały wszystkie uprawnienia z ustawy o prawach konsumenta.

Po odstąpieniu od umowy

Wprowadzone dyrektywą przepisy regulują także zasady korzystania przez przedsiębiorcę z treści innych niż dane osobowe, które zostały dostarczone lub wytworzone przez konsumenta podczas korzystania przez niego z treści cyfrowych lub usługi cyfrowej dostarczonych przez przedsiębiorcę, w przypadku odstąpienia przez konsumenta od umowy. Co do zasady przedsiębiorca ma obowiązek powstrzymać się od wykorzystywania treści innych niż dane osobowe dostarczone lub wytworzone przez konsumenta, poza enumeratywnie wymienionymi przypadkami w dyrektywie cyfrowej.

Przedsiębiorca, zasadniczo powinien udostępnić konsumentowi na jego żądanie wspomniane treści inne niż dane osobowe. Prawem konsumenta jest możliwość nieodpłatnego odzyskania tych treści, bez przeszkód, w rozsądnym terminie, a także w powszechnie używanym formacie. Natomiast przedsiębiorca ma prawo z chwilą odstąpienia od umowy uniemożliwić konsumentowi korzystanie z treści lub usługi cyfrowej, a nawet zablokować jego konto.

Do obowiązków konsumenta w przypadku odstąpienia od umowy o dostarczenie treści lub usługi cyfrowej należy zaprzestanie korzystania z treści cyfrowej lub usługi cyfrowej oraz udostępniania ich osobom trzecim. ∑

—Natalia Dragan – specjalistka prawa ochrony danych osobowych, e-commerce oraz prawa podatkowego

Przypis:

1Zobacz art. 2 ust. 2 dyrektywy 2019/770

Zdaniem autorki

Wszystkie wprowadzone zmiany mają poszerzyć nie tylko przepisy wokół treści i usług cyfrowych, ale przede wszystkim skupić się na odpowiedzialności przedsiębiorców za sprzedane treści i usługi oraz ich zgodność z umową. Głównym zamierzeniem jest szeroko pojęte zwiększenie bezpieczeństwa konsumentów w przestrzeni e-handlu, która dotąd stanowiła dość grząski i niepewny grunt w gąszczu przepisów e-commerce oraz praw konsumenta. Zmiany wprowadzone dyrektywą cyfrową należy ocenić pozytywnie, ale trzeba mieć też na uwadze, że nowe przepisy będą obligowały przedsiębiorców do podjęcia działań dostosowujących ich model biznesowy do nowych realiów prawnych. W pierwszej kolejności sami będą musieli odpowiedzieć sobie na pytanie, czy oferują oni w istocie treści bądź usługi cyfrowe, a w związku z tym, czy nowe regulacje znajdą u nich zastosowanie. Jeżeli tak miałoby być, to w celu wypełnienia nowych obowiązków niezbędna będzie modyfikacja stosowanych wobec konsumentów wzorów umów oraz regulaminów. Ponadto konieczne będzie także rozszerzenie obowiązku informacyjnego względem konsumentów, aby przekazywane informacje były zgodne z nowymi przepisami.