Prawo autorskie: Jakie są granice korzystania z cudzego utworu

Dziś Internet to nie tylko źródło przetwarzania informacji, ale również powszechne źródło naruszania prawa, bardzo często dokonywanego przez internautów nieświadomie. Święta były kolejnym okresem powszechnego kopiowania kartek i życzeń świątecznych z różnych portali, stron internetowych lub książek.

Przy okazji niejednokrotnie naruszano prawo. Zapominano przy tym, że często kopiowanie kartek i życzeń, które mają  rangę utworu, rodzi wiele konsekwencji prawnych.

Uwaga!

Prawo autorskie chroni każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, zarówno w formie pierwotnej, jak i w postaci opracowania utworu.

Utworem według ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest „każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia”.

Do katalogu kategorii utworów ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych zalicza w szczególności utwory: wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), plastyczne, fotograficzne, lutnicze, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne, muzyczne i słowno-muzyczne, sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne oraz audiowizualne (w tym filmowe).

Indywidualny charakter

Pamiętać należy, że ochrona prawnoautorska (niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności) przysługuje twórcy utworu już od chwili ustalenia, nawet w przypadku gdy dzieło nie jest jeszcze w pełni ukończone. Aby dzieło stało się utworem i tym samym objęte zostało ochroną niematerialnego prawa autorskiego, powinno stanowić przejaw działalności twórczej i mieć indywidualny charakter.

Umieszczenie cudzego utworu na wszelkiego rodzaju nośnikach dostępnych online dla większego grona odbiorców stanowi przejaw korzystania z utworu, określany formalnie mianem rozpowszechnienia (udostępnienia) utworu. Czynność taka dokonana bez zgody twórcy, poza krąg dopuszczalnych ustawowo osób, może skutkować wobec osoby, która zamieściła utwór, określonymi sankcjami prawnymi, w tym odpowiedzialnością karną.

Utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia

Uwaga!

Korzystanie przez odbiorcę ze ściągniętego utworu wyłącznie do własnego użytku prywatnego jest co do zasady dozwolone i nie narusza prawa.

Ściąganie cudzych fotografii, filmów, artykułów czy plików muzycznych  bądź audiowizualnych stanowi więc przejaw korzystania z cudzego utworu. Jednak tylko w przypadku nieprawidłowego użytkowania ściąganie plików prowadzi do naruszeń prawa.

Należy rozgraniczyć takie pojęcia, jak korzystanie z już  rozpowszechnionego utworu bez konieczności uzyskania zgody, czyli  dozwolonego użytku, od korzystania za zgodą twórcy w ściśle określonych sytuacjach, warunkach i dla określonych podmiotów.

Bliski stosunek z odbiorcą

W kontekście wysyłania e-życzeń i e-kartek trzeba w szczególności zwrócić uwagę na pojęcie i zakres dozwolonego użytku osobistego. Dozwolony użytek osobisty, zgodnie z przepisami ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jest to prawnie dopuszczalne nieodpłatne korzystanie z pojedynczych egzemplarzy już rozpowszechnionych utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego, bez konieczności uzyskania zgody twórcy utworu.

Podkreślić jednak przy tym należy, że powyższe uprawnienie nie dotyczy utworów architektonicznych i architektoniczno-urbanistycznych a także elektronicznych baz danych, które spełniają cechy utworu. Zakres podmiotowy dozwolonego użytku określony w art. 23 ust. 2 wyklucza tym samym przesyłanie e-życzeń i e-kartek podmiotom spoza kręgu osób wymienionych w ustawie. Powołując się na ten aspekt, wykazać więc należy bliski stosunek z odbiorcą.

Przekazywanie osobom spokrewnionym lub bliskim znajomym cudzych życzeń, e-kartek świątecznych itp. jest więc całkowicie legalne bez konieczności uzyskania zgody od twórcy tych utworów czy też zapłaty wynagrodzenia za korzystanie.

Eksploatacja chronionych dóbr

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych w art. 17 stanowi, że twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania i rozporządzania utworem na wszystkich polach eksploatacji oraz prawo do wynagrodzenia.

Przez „pole eksploatacji” pojmuje się sposób korzystania z utworu. W większości przypadków wśród takich pól eksploatacji wymienia się utrwalanie i zwielokrotnianie utworu, wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy utworów oraz wyświetlenie, odtworzenie, nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Poza korzystaniem z utworu w ramach dozwolonego użytku na korzystanie z utworów na powyższych polach eksploatacji wymagana jest zgoda twórcy, związana najczęściej z koniecznością zapłaty mu adekwatnego wynagrodzenia.

Istotne jest także, czy korzystanie dotyczy utworu pierwotnego (oryginalnego), czy też opracowania utworu pierwotnego. Opracowanie utworu pierwotnego, przybierające najczęściej formę tłumaczenia, przeróbki lub adaptacji jest traktowane jako odrębny utwór.

Jednak zgodnie z przepisami ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych korzystanie z opracowania zależne jest od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego. Ponadto dobrą praktyką jest, aby na egzemplarzach opracowania utworu wymieniać twórcę i źródło utworu pierwotnego.

Anna Lewkowicz

Komentuje Anna Lewkowicz, prawnik, specjalistka ds. praw autorskich w Internecie w iSecure sp. z o.o.

Wzajemnie przesyłamy sobie e-kartki, e-życzenia, e-zdjęcia czy e-kolędy, nie mając często świadomości, że dane te są w znacznej mierze utworami, które są chronione prawami autorskimi. Nieumyślność taka nie wyklucza jednak naszej odpowiedzialności.

Ochrona prawnoautorska ma charakter bezwzględny a przepisy są jednoznaczne. W przypadku umyślnego działania i na wniosek poszkodowanego prawo autorskie zakłada, że rozpowszechnienie cudzego utworu bez wymaganych uprawnień albo wbrew warunkom umowy podlega grzywnie bądź grozi karą do dwóch lat ograniczenia lub pozbawienia wolności. Jeżeli osoba dodatkowo czerpie z tego korzyści majątkowe, to kara pozbawienia wolności wzrasta do lat trzech. Gdy  sprawca przestępstwa uczynił sobie z niego stałe źródło dochodów, to podlega karze pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do lat pięciu. Złagodzeniem kary jest nieumyślne działanie podlegające grzywnie albo karze ograniczenia lub pozbawienia wolności do roku.

Zabezpieczeniem przed dalszym bezprawnym rozpowszechnieniem utworu może okazać się również orzeczenie sądu o tzw. przepadku przedmiotów pochodzących z przestępstwa. Konsekwencją takiego działania jest doprowadzenie do stanu, by nielegalne dzieło nie pozostawało dłużej w obrocie.

Dodatkowo twórca utworu może wytoczyć proces cywilny wobec naruszającego i domagać się zapłaty wynagrodzenia z tytułu zadośćuczynienia za krzywdę w postaci jego dwukrotności w razie braku winy lub trzykrotności, gdy naruszenie jest zawinione. Natomiast od osoby naruszającej autorskie prawa majątkowe może żądać: zaniechania naruszenia i usunięcia skutków, naprawienia wyrządzonej szkody (działanie zawinione), wydania uzyskanych korzyści i publikacji oświadczenia w prasie.