Małpka i puszka z kaucją to sukces ekologów, ale i obawy biznesu

– W końcu uda nam się zamknąć obieg opakowań po napojach, a puszki i małpki przestaną zaśmiecać środowisko – twierdzi Filip Piotrowski, ekspert Stowarzyszenia Zero Waste, który towarzyszył wiceministrowi klimatu i środowiska, Jackowi Ozdobie, podczas niedawnego ogłoszenia zasad projektowanego systemu kaucyjnego w Polsce. Dużo bardziej prośrodowiskowego niż pierwsza wersja z początku tego roku – bez puszki napojowej i jednorazowego szkła.

– Polska dołącza do grona 26 europejskich krajów, które zdecydowały o wdrożeniu najlepszej i sprawdzonej metody zbiorki dla odpadów opakowaniowych po napojach. Kaucja to oszczędności emisji CO2 oraz niezbędny warunek dla cyrkularności materiałów, czyli zatrzymania ich w obiegu na co najmniej kilkaset cykli – podkreśla Anna Larsson, dyrektor ds. ekonomii cyrkularnej w Europe pozarządowej organizacji Reloop Europe, chwaląc ogłoszone przez Jacka Ozdobę zasady systemu kaucyjnego.

Według nich, polski system ma objąć nie tylko plastikowe butelki do 3 litrów, ale także – podobnie jak w większości państw Europy – również metalowe puszki po napojach, oraz jednorazowe butelki ze szkła do 1,5 litra.

Polska specyfika

Jak twierdzi Filip Piotrowski, w ten sposób wprowadzimy system kaucyjny na wzór sprawdzonych już systemów w innych krajach, lecz z uwzględnieniem polskiej specyfiki. Tą polską specyfiką są tzw. małpki, czyli wódki w małych 100-200 ml butelkach wypijane często „w plenerze” – w parkach, na skwerach czy plażach, gdzie zalegają też opróżnione butelki. Jeszcze w 2019 roku sprzedawano w Polsce ok. 3 milionów małpek rocznie. W zeszłym roku, po tym jak wszedł w życie tzw. podatek małpkowy wspierany wyższą akcyzą, sprzedaż wódek w małych butelkach spadła o ok. jedną czwartą. Jednak i tak oznacza to ok. dwóch milionów opakowań, z których spora część trafia do środowiska. – Spożywanie wysokoprocentowego alkoholu w plenerze, gdzie zostawiamy tez opakowania to nasza polska specyfika – zwraca uwagę Filip Piotrowski, dodając, że włączenie małpek do systemu kaucyjnego to jedyny sposób, by zniknęły ze skwerów i lasów.

Nie tylko one, bo według nowych zasad, system kaucyjny ma objąć wszystkie szklane butelki do pojemności 1,5 litra. Z miejsca wzbudziło to sprzeciw organizacji handlowych i Konfederacji Lewiatan. Handlowcy, w tym Polska Izba Handlu, argumentują, że przy tak szerokim zakresie systemu, sklepy (zwłaszcza te mniejsze ok. 100-metrowe) zamienią się w punkty skupu surowców. I chcą, by kaucję ograniczyć tylko do butelek z plastiku.

– Dodatkowa zbiórka jednorazowych butelek szklanych wiązałby się ze znacznymi utrudnieniami w działalności handlowej – twierdzi Konfederacja Lewiatan, która apeluje też, by systemem kaucyjnym objąć tylko butelki plastikowe i puszki, wyłączając z niego butelki wielokrotnego użytku. Te już są zbierane w ramach systemów zorganizowanych przez producentów napojów, czyli browary, bo w szklanych butelkach zwrotnych sprzedaje się w Polsce głównie piwo. – Mamy nadzieję, że ministerstwo klimatu i środowiska potraktuje inaczej butelki jednorazowe i butelki wielokrotnego użytku, które nie są odpadem – mówi Bartłomiej Morzycki, dyrektor generalny Związku Pracodawców Przemysłu Piwowarskiego – Browary Polskie, dodając, że włączenie butelki wielokrotnego użytku do systemu kaucyjnego wydłuży tylko jej drogę i podwyższy koszty ponownego użycia.

Plastik bez kontrowersji

Jedynym opakowaniem, którego udział w systemie kaucyjnym nie budzi żadnych zastrzeżeń ani głosów sprzeciwu, są butelki z plastiku. To zresztą z myślą o nich w ostatnich latach mamy w Europie wysyp systemów kaucyjnych wymuszonych przez unijne regulacje, na czele z dyrektywą Single Use Plastic (SUP). Zgodnie z nią od 2025 r. każda wyprodukowana w Unii butelka z plastiku musi zawierać co najmniej 25 proc. recyklatu (czyli plastiku z odzysku), a 77 proc. butelek musi trafić do recyklingu. To przejściowy cel, bo w 2029 r. poziom recyklingu ma wzrosnąć do 90 proc., a udział recyklatu ma sięgnąć co najmniej 30 proc. Tymczasem w Polsce poziom recyklingu plastikowych butelek po na napojach szacuje się na 35-40 proc., co oznacza nie tylko ryzyko kar, ale i utratę szybko rosnącego w cenę surowca.

Dużo lepiej niż butelki PET radzą tu sobie metalowe puszki, które od lat stanowią bardzo atrakcyjny i stosunkowo łatwy do przerobu surowiec wtórny. Jak wynika z danych branży, poziom recyklingu puszek po napojach od kilku lat przekracza 80 proc., a w przypadku wszystkich opakowań aluminiowych sięga 60-65 proc., czyli przekracza już poziomy określone w unijnej dyrektywie. To w dużej mierze efekt działań samych producentów opakowań aluminiowych – Ardagh Group, Canpack i finansowanej przez nich Fundacji na rzecz Odzysku Opakowań Aluminiowych Recal.

Przez lata branża wypracowała całkiem efektywny system zbiórki – z pomocą zbieraczy dostarczających puszki do punktów skupu i poprzez umowy z sortowniami – co dało jej niemal pełną kontrolę nad cennym surowcem. Aluminium można przerabiać w nieskończoność a jego recykling pozwala na bardzo dużą oszczędności energii (95 proc. w porównaniu z pierwotnym surowcem). Stąd też wysiłki i samych producentów i Fundacji Recal, by zwiększyć odzysk m.in. dzięki nowym rozwiązaniom w sortowniach, które pomagają wyłowić puszki z odpadów zbieranych selektywnie oraz zmieszanych.

Surowcowy skarb w puszce

Organizacje środowiskowe już od dawna podkreślały, że skutecznym sposobem, który pozwoli szybko zwiększyć poziom recyklingu puszek do 90 proc., jest włączenie ich do systemu kaucyjnego. – To dużo bardziej stabilne rozwiązanie niż bazowanie na zbieraczach, których do zbiórki może zniechęcić wzrost transferów społecznych czy spadek cen złomu aluminium. System kaucyjny zapewni też lepszej jakości surowiec i zwiększy porządek w przestrzeni publicznej – zauważa Filip Piotrowski. Te argumenty, poparte przykładami systemów kaucyjnych w Europie, przekonały ministerstwo klimatu i środowiska do objęcia puszek kaucją.

Fundacja Recal podchodzi do tego pomysłu z rezerwą. Włączenie puszki do systemu kaucyjnego może dla producentów puszek oznaczać utratę kontroli nad cennym surowcem wtórnym, który z sortowni odpadów i punktów skupy trafia dziś do prowadzonych przez nich 30 centrów uzdatniania do recyklingu a stamtąd do hut aluminium. To cały system odzysku puszek, który jest wart ok. 600 mln zł rocznie. – Wiemy że w wielu krajach system kaucyjny dobrze działa, ale nie chcemy gasić światła – argumentuje Jacek Wodzisławski, prezes Fundacji Recal. Jak zaznacza, eksperci fundacji analizują teraz włączenie istniejących struktur do systemu kaucyjnego.