Instytucje – co odbudować, co przebudować, a co zbudować na nowo w kontekście wyzwań rozwojowych? Debata TEP i „Rzeczpospolitej”

O instytucjach przypominamy sobie często dopiero wtedy, gdy całkowicie przestają działać. To zdecydowanie za późno. Ich działanie należy nieustannie monitorować. Szczególnie u nas, gdyż rozwiązania instytucjonalne coraz bardziej szwankują, czego najbardziej wymownym symptomem z punktu widzenia działalności biznesowej jest narastająca niepewność prowadzenia działalności gospodarczej.

Wynika ona m.in. z dużej zmienności regulacji i rozwiązań podatkowych, niskiej jakości stanowionego prawa, rozmontowywania państwa prawa, przedkładania politycznej lojalności nad meritum czy coraz powszechniejszego przenikania się biznesu i polityki. W tej sytuacji nie ma się co dziwić, że według niedawnych, przeprowadzanych na zlecenie Komisji Europejskiej badań (Eurobarometr) przekonanie o pewności ochrony przez prawo i sądy dokonywanych w Polsce inwestycji wyrażało zaledwie 25% ankietowanych firm, przy średniej unijnej na poziomie 53%.

Na rosnącą niepewność przekłada się także niezdolność instytucji do wypracowania koniecznych rozwiązań, czego przykładem jest chociażby przedłużający się brak strategicznych, długofalowych decyzji związanych z dekarbonizacją.

Tę erozję instytucjonalną w Polsce widać także w międzynarodowych porównaniach, chociażby tych bazujących na wskaźnikach Worldwide Governance (Bank Światowy) czy Sustainable Governance (Bertelsmann Stiftung) – w ostatnich latach nasza globalna pozycja uległa istotnemu pogorszeniu, a coraz więcej krajów świata ma rozwiązania instytucjonalne oceniane lepiej niż te w Polsce.

Jednym z aspektów erozji instytucjonalnej jest narastająca rozbieżność pomiędzy formalnym istnieniem określonych instytucji, a ich funkcjonowaniem. Teoretycznie istnieją formalne wymogi oceny skutków regulacji (tzw. OSR), konsultacji społecznych nowych rozwiązań prawnych, jednak coraz częściej są one omijane.

Gdy instytucje nie działają właściwie, społeczeństwo i biznes zaczynają się do takiej sytuacji dostosowywać. Biznes np. może preferować inne kraje dla swych inwestycji. Z kolei społeczeństwo może starać się obchodzić rozwiązania, które nie do końca spełniają przypisywaną im rolę. Przykładem rozwiązań alternatywnych jest szkolnictwo publiczne i niepubliczne. Zainteresowanie tym drugim zwiększa się, ponieważ społeczeństwo jest niezadowolone z powszechnego systemu edukacji. Ze względu na demografię w ciągu ostatnich dziesięciu lat ogólna liczba uczniów spadła, za to w szkołach niepublicznych podwoiła się, a co dziesiąty licealista kształci się poza systemem publicznym.

Czytaj więcej

Opinie Ekonomiczne

Polityczne awatary szkodzą gospodarce

W polskiej polityce nie liczy się odpowiedzialna postawa, ale lojalność wobec własnej partii. Czy wobec tego możliwa jest poprawa murszejących instytucji naszego państwa? Od ich jakości zależy przecież efektywność gospodarki. I dobrobyt Polaków.

Patrząc w przyszłość potrzebujemy wielu zmian instytucjonalnych. Ich charakter i głębokość powinna być różna, w zależności od instytucji i obszaru, którego dotyczy. Nowe rozdanie potrzebne jest np. w edukacji. Gruntownej przebudowy wymagają instytucje społecznej gospodarki rynkowej, w tym w szczególności mechanizmy dialogu społecznego. Także funkcjonowanie służby zdrowia, szczególnie w zakresie opieki długoterminowej. Potrzebujemy także przeglądu i odświeżenia instytucji powstałych przy okazji wejścia Polski do Unii Europejskiej – wiele z nich tkwi w miejscu, nie dostosowuje się do szybko zmieniającej się rzeczywistości. W przypadku instytucji o charakterze analitycznym potrzeba zmiany ich priorytetów - powinny one swoimi analizami poprzedzać polityczne działania (przygotowywać rekomendacje wynikające ze śledzenia globalnych zmian, ewolucji najlepszych praktyk, itd.), a nie budować narrację dla podjętych wcześniej decyzji. Potrzeba także wypracowania nowych rozwiązań w zakresie tzw. zarządzania wielopoziomowego, w szczególności na styku rząd-samorządy i rząd-spółki Skarbu Państwa.

Na koniec, nie można także zapominać o bardzo istotnym czynniku jakim są ludzie. Liderzy-wizjonerzy potrzebni są nie tylko w biznesie, ale także w polityce i administracji, bo tylko oni będą w stanie dostrzec ograniczenia istniejących rozwiązań i tchnąć w nie nowe życie. Z kolei jeśli takich ludzi brak, nawet najlepsze rozwiązania instytucjonalne pozostają jedynie niewykorzystaną szansą.