Narodowy Bank Polski przeprowadził w latach 2015-2018 badanie kosztów instrumentów płatniczych w Polsce. Zarówno społecznych, związanych z funkcjonowaniem instrumentów płatniczych i ponoszonych przez wszystkich uczestników łańcucha płatności, jak i prywatnych, ponoszonych przez danego uczestnika rynku z uwzględnieniem opłat i prowizji ponoszonych przez niego na rzecz innych podmiotów (np. banków). Z punktu widzenia gospodarki i całego społeczeństwa istotne są przede wszystkim koszty społeczne instrumentów płatniczych nieobejmujące kosztów będących jednocześnie przychodami innych uczestników łańcucha płatności.
Najtańsze przelewy, karty nie takie tanie
Projekt objął bank centralny, banki, podmioty infrastruktury płatniczej, przedsiębiorstwa handlowo-usługowe, firmy transportujące i obsługujące gotówkę (tzw. firmy CIT) oraz konsumentów. Badano zarówno tradycyjne, jak i innowacyjne instrumenty płatnicze: gotówkę, karty przedpłacone, debetowe, kredytowe/obciążeniowe (charge), płatności mobilne, polecenia przelewu i zapłaty (zebrano dane za 2015 r.).
Koszty społeczne płatności detalicznych w Polsce ogółem zostały oszacowane na 1,34 proc. PKB, czyli 24,1 mld zł (gdyby badaniem objęto rentę menniczą, to koszty te wyniosłyby 21,7 mld zł). Dla gotówki relacja całkowitych kosztów społecznych (w kwocie 17,6 mld zł) do PKB wyniosła 0,98 proc. (gdyby uwzględnić rentę menniczą wartości te wyniosłyby 15,2 mld zł i 0,84 proc.). Taki poziom tego wskaźnika wynikał z dominującego udziału liczby transakcji gotówkowych w ogólnej liczbie płatności w Polsce (69 proc.). Relacja kosztów społecznych dla debetowych kart płatniczych do PKB wyniosła 0,21 proc. PKB (3,7 mld zł). Z kolei koszty społeczne przelewu bankowego stanowiły tylko 0,1 proc. PKB (1,8 mld zł). Koszty pozostałych instrumentów (kart kredytowych, polecenia zapłaty, płatności mobilnych oraz innych) stanowiły niewielki odsetek polskiego PKB (łącznie 0,05 proc. PKB, czyli 1,0 mld zł).
Średni jednostkowy społeczny koszt dokonania transakcji z użyciem instrumentu płatniczego wyniósł w Polsce 1,41 zł. Najmniej kosztownym instrumentem płatniczym w tym ujęciu było polecenie przelewu (0,74 zł), co wskazuje na efektywność systemów rozliczeniowych w Polsce (co ciekawe - w badaniu Europejskiego Banku Centralnego przelew był jednym z droższych instrumentów płatniczych). Drugą najtańszą, w ujęciu jednostkowym, metodą płatności w Polsce była gotówka, której jednostkowy koszt społeczny wyniósł 1,49 zł (gdyby w badaniu uwzględniono rentę menniczą, to koszt ten byłby niższy – 1,29 zł). Koszt społeczny kart debetowych był niewiele wyższy, bo oszacowano go na 1,67 zł na transakcję, a droższe były karty kredytowe (2,24 zł na transakcję). Najbardziej kosztowne były metody płatności w niewielkim stopniu wykorzystywane w naszym kraju, tj. polecenie zapłaty oraz płatności mobilne, które w 2015 r, dopiero zdobywały popularność.
