Musimy podążać za technologią

Rz: Polacy coraz lepiej radzą sobie bez gotówki. Mimo to NBP zdecydował się na zmianę zabezpieczeń banknotów? Dlaczego?

Marek Oleś: Obrót gotówkowy i bezgotówkowy funkcjonują równolegle, ale  transakcje przy wykorzystaniu papierowego pieniądza wciąż stanowią przeważającą część płatności dla transakcji o niższej wartości. Wzrost liczby i wartości transakcji w obrocie bezgotówkowym jest na pewno imponujący. Niemniej obieg gotówkowy uległ zwiększeniu o ponad 11 procent w 2013 r.

Operacje polegające na wprowadzeniu nowych lub modyfikacji istniejących zabezpieczeń banknotów są prowadzone przez wiele krajów, mniej więcej co 7–10 lat. Polskie banknoty nie były modernizowane od 1995 r., co świadczy o bardzo dobrej jakości dotychczasowych zabezpieczeń. Jednak postęp technologiczny, jaki nastąpił od tamtego czasu, jest olbrzymi. Przykładowo: w pierwszej połowie lat 90. liczenie i sortowanie banknotów było realizowane tak w NBP, jak i w bankach komercyjnych przez pracowników – ręcznie lub na prostych urządzeniach liczących. Obecnie dominuje sortowanie maszynowe – efektywność tego procesu wymaga nowoczesnych cech odczytu maszynowego.  Dlatego ważne jest, aby podążać za nowoczesnymi technologiami, nie tylko w kontekście  zabezpieczenia banknotów.

Jakie są kluczowe zmiany i w czym nowe zabezpieczenia są lepsze od obecnych?

Głównym celem zmian jest jednak ułatwienie społeczeństwu oceny autentyczności banknotu. Nowe zabezpieczenia są bardziej czytelne, lepiej widoczne. Niektóre elementy, które dodaliśmy, pozwalają nawet po pobieżnym oglądzie stwierdzić, czy pieniądz, który trzymamy w dłoni, nie jest banknotem fałszywym.

Na wszystkich banknotach jedną z kluczowych zmian jest pozostawienie niezadrukowanego pola po lewej stronie banknotu, gdzie znajduje się znak wodny, i dodanie w polu znaku wodnego liczbowej wartości nominału. Znacznie bardziej czytelne jest  zmodernizowane zabezpieczenie recto verso znajdujące się po prawej stronie wizerunku władcy, czyli  wizerunek korony w owalu, której element się uzupełniają, gdy patrzymy pod światło. Na nominałach 50 oraz 100 zł nowym rozwiązaniem jest dodanie zabezpieczenia zwanego spark, czyli elementu graficznego pokrytego farbą zmieniającą kolor  w zależności od kąta patrzenia – jest to stylizowana litera "K" dla banknotu 50 zł oraz rozeta dla banknotu 100 zł.

Czy NBP rozważał zmianę materiału, z którego produkowane są banknoty?

Zmiana podłoża na polimerowe w przypadku polskich banknotów oznaczałaby w praktyce wprowadzenie nowego banknotu. To byłaby rewolucja, ponieważ zarówno w sensie technologicznym, jak i graficznym wiele elementów banknotu musiałoby podlegać gruntownemu przeprojektowaniu. Zmiana ta byłaby ponadto bardzo skomplikowana z perspektywy użytkowników pieniądza, to jest zarówno społeczeństwa, jak i  profesjonalnych uczestników obrotu gotówkowego: banków komercyjnych, firm CIT (zajmujących się liczeniem, sortowaniem oraz transportem wartości pieniężnych), sieci handlowych. A zatem koszty dostosowania byłyby wysokie. Celem prac była modernizacja istniejących, a nie nowe banknoty.

Czy wprowadzanie do obiegu nowych banknotów do skomplikowana operacja? Kto poza NBP musi się do niej przygotować?

O nowych zabezpieczeniach zaczęliśmy rozmawiać z naszym partnerem Polską Wytwórnią Papierów Wartościowych kilka lat temu. Finał całej operacji będzie miał miejsce 7 kwietnia. Od dłuższego czasu współpracowaliśmy z uczestnikami obiegu gotówkowego, informując ich o tym, co ma się zmienić i w jaki sposób na te zmiany powinni się przygotować.

O dacie operacji poinformowaliśmy prawie rok temu, we wrześniu 2013 r. banknoty zostały zaprezentowane, od grudnia 2013 r. są udostępniane firmom serwisującym, producentom urządzeń lub właścicielom urządzeń, w których dokonujemy samoobsługowych płatności. Przeprowadziliśmy też ponad 5 tys. szkoleń dotyczących zabezpieczeń.

Do zmodernizowanych banknotów trzeba dostosować wiele urządzeń. W bankowości to głównie   wpłatomaty, urządzenia do wpłat i wypłat gotówki, urządzenia kasjerskie. Dopasowania do nowych zabezpieczeń wymagają też urządzenia stosowane w sieciach handlu detalicznego – kasy samoobsługowe i urządzenia kontrolne służące do badania autentyczności banknotów. Ponadto urządzenia sortujące – stosowane głównie w bankach komercyjnych, firmach CIT, w tym także w NBP. Ostatnia grupa to urządzenia służące do realizacji najczęściej niewielkich płatności, czyli parkometry, biletomaty, urządzenia vendingowe. Oczywiście dostosowanie tych urządzeń wiąże się z pewnymi kosztami, ale są one jednorazowe i nie były ponoszone przez 18 lat.

W jaki sposób NBP wprowadzi do obrotu nowe banknoty?

Zasilanie banków komercyjnych zmodernizowanymi banknotami w niczym nie będzie odbiegać od sposobu, w jaki proces ten jest realizowany obecnie.  W poniedziałek, 7 kwietnia, banki otrzymają od NBP pierwsze zmodernizowane banknoty i zaczną wypłacać je swoim klientom.

Jedyna różnica jest taka, że odtąd  banki będą zasilane zarówno w banknoty obecnej emisji, jak i banknoty zmodernizowane. Dlatego minie sporo czasu zanim banknoty z dotychczasowymi zabezpieczeniami znikną z obiegu. W przypadku banknotów o najmniejszych nominałach ten proces będzie szybszy, ponieważ szybciej się zużywają. Szacujemy, że w przypadku banknotów 50 zł ten proces potrwa ok. trzech lat.

Czy banki centralne na świecie również przywiązują teraz tak dużą wagę do nowoczesnych  zabezpieczeń?

Zmian jest dużo i można oczekiwać kolejnych w najbliższych latach. Europejski Bank Centralny wprowadził do obiegu w maju 2013 roku banknot 5 euro będący pierwszym nominałem drugiej serii „Europa", która jest kontynuacją pierwszej serii wprowadzonej w 2002 r. Centralny Bank Kanady wprowadził w latach 2012 i 2013 banknoty nowej emisji o nominałach  5, 10, 20, 50 i 100 dolarów kanadyjskich. Prace nad nowymi banknotami trwają obecnie w Szwajcarii, Wielkiej Brytanii i Szwecji. W 2010 r. miała miejsce modyfikacja rosyjskich rubli.