Oscar Martinez. Noblista wśród rodaków

Żaden Argentyńczyk nie dostał literackiej Nagrody Nobla. Nawet Julio Cortazar i Jorge Luis Borges. W filmie Gastona Duprata i Mariano Cohna jej laureatem zostaje Daniel Mantovani.

– Ta nagroda z jednej strony pochlebia mi i sprawa radość, z drugiej jest dobitnym dowodem, że jako artysta wszedłem w okres schyłkowy – mówi. Pięć lat później pisarz rzeczywiście przeżywa kryzys twórczy. Może jest mu za dobrze, bo jak mówi, demokracja i szczęście są źródłem pośledniej literatury. Ta wielka rodzi się z niesprawiedliwości i przemocy tam, gdzie egzystencjalną pustkę wypełnia kreatywność.

Rodzinne miasteczko

Mantovani mieszka w Barcelonie, odcina się od zgiełku świata, nie odbiera nagród, odrzuca wszelkie zaproszenia na wykłady, uroczyste gale i spotkania. Ale nieoczekiwanie przyjmuje jedno – z rodzinnego miasteczka Salas, które chce go uczynić honorowym obywatelem. Powrót po latach na argentyńską prowincję ma być nostalgiczną podróżą do miejsca, gdzie zostawił pierwszą miłość i gdzie pochowani są jego rodzice. A także próbą zmierzenia się ze światem „niesprawiedliwości i przemocy", w którym wyrósł i który opisywał w swoich książkach.

Wyjeżdżając z Salas był bardzo młody i całe jego późniejsze życie było próbą ucieczki stamtąd. Z rzeczywistości naznaczonej małomiasteczkowymi układami, korupcją, nietolerancją.

Bohaterowie jego książek nigdy jednak Salas opuścili. Mantovani jedzie tam bez obstawy i sekretarki, która potrafi skutecznie roztoczyć nad nim parasol ochronny. I od razu wpada we wszystko, od czego chciał się odciąć. Przez 40 lat nic się w tym miejscu nie zmieniło.

Duma i zaściankowość

Twórcy filmu wnikliwie pokazują ten powrót. Nadęcie notabli – bo Mantovani jest sławą, z której mieszkańcy powinni być dumni (– Mamy Maradonę, papieża, Messiego, a teraz ciebie – mówi burmistrz). A jednocześnie zaściankowość, gdyż nikt nie ma pojęcia o jego twórczości, a ci, co ją czytali, mają pretensje, że oczernił ich społeczność. Że szkaluje własną ojczyznę.

Wywiad telewizyjny po zdawkowym pytaniu „Dlaczego został pan pisarzem?" kończy się nachalną reklamą soku grapefruitowego. Na spotkania z pisarzem przychodzi kilka osób. Werdykt jury konkursu malarskiego jest ustawiony: ma go wygrać miejscowy działacz Związku Plastyków i żona księgowego. Ktoś oczekuje, że bogaty pisarz kupi mu nowoczesny wózek inwalidzki, facet, który poślubił jego byłą narzeczoną wciąż jest o jej stary związek zazdrosny, kobieta do dziś nosi w sobie ranę.

W tym miejscu zamkniętym na świat i skrajnie nietolerancyjnym, wśród prostactwa i hipokryzji, pełno jest sloganów i nowomowy, także tej o roli kultury.

– Najlepszą polityką kulturalną jest brak polityki – nie wytrzymuje w końcu pisarz. – Słowo kultura najczęściej pada z ust najbardziej prymitywnych i niebezpiecznych ludzi, którzy uważają, że wymaga nadzoru i ochrony, że jest zależna od subwencji. Mantovani jest zaś człowiekiem wolnym. Jego sposób myślenia nie tylko szokuje. Także budzi nienawiść i oskarżenia o gust „naznaczony cudzoziemską tradycją".

Duprat i Cohn opowiadają o świecie, w którym sztuka przegrywa z nacjonalizmami i głupotą władzy. Zrealizowany z humorem i dystansem „Honorowy obywatel" w miarę upływu czasu zamienia się w polityczny dramat.

Uwaga na Argentynę

Twórcy filmu to ciekawy artystyczny tandem. Spotkali się podczas festiwalu eksperymentalnych filmów wideo w Buenos Aires w 1993 roku. Duprat, wówczas 30-letni, był jurorem, a sześć lat młodszy Cohn prezentował swój filmik w konkursie. Od tej pory razem pracują. Zrealizowali ponad 20 wideoeksperymentów i kilka formatów telewizyjnych, stworzyli kanał kulturalny Ciudad Abierta (Miasto otwarte). W 1998 roku zadebiutowali w fabule filmem „Enciclopedia". Ich pozycję w kinie argentyńskim wzmocniły obrazy „Artysta" o związkach artysty i jego dzieła we współczesnej sztuce i „Człowiek obok" o relacjach sąsiadów. „Honorowy obywatel" został nagrodzony na ostatnim festiwalu w Wenecji za najlepszą rolę męską Oscara Martineza.