Pionierzy filmowej awangardy

Zanim kino się skomercjalizowało, było pasją poszukujących artystów. Nakręcone w latach 20. i 40. ubiegłego wieku filmy Franciszki i Stefana Themersonów nadal mogą być inspiracją. Warto je obejrzeć na świeżo wydanej płycie DVD

Aktualizacja: 28.02.2008 00:32 Publikacja: 28.02.2008 00:30

Pionierzy filmowej awangardy

Foto: Rzeczpospolita

Themersonowie artystyczne poszukiwania rozpoczęli w Polsce w latach 20. i 30. Interesowały ich różnorodne dziedziny sztuki. Franciszka skończyła ASP w Warszawie. Uprawiała malarstwo i rysunek, Stefan był pisarzem i filozofem.

Wcześnie dał się poznać jako autor esejów o sztuce, a także twórca ekscentrycznych powieści: „Bayamusa”, „Wykładu profesora Mmaa” rekomendowanego przez angielskiego filozofa i pacyfistę Bertranda Russella, oraz opery „Św. Franciszek i Wilk z Gubbio albo kotlety św. Franciszka”.

W 1937 roku wyjechali do Paryża. Wrócili do Polski dwa dni po wybuchu wojny, by wstąpić ochotniczo do wojska. Dopiero w 1942 r. trafili do Londynu, gdzie założyli własne wydawnictwo Gaberbocchus (łacińska wersja Jabberwocky, Żabrołaka, smoka z wiersza Lewisa Carrolla). W ich oficynie ukazało się m.in. pierwsze angielskie wydanie „Króla Ubu” Alfreda Jarry’ego. Wspólną pasją obojga były filmowe eksperymenty.

Themersonowie zrealizowali siedem filmów wyrastających z nowych nurtów sztuki: dadaizmu i konstruktywizmu. Część zaginęła podczas II wojny, m.in. „Europa” według poematu Anatola Sterna. Zachowały się trzy. Płyta DVD pozwala zobaczyć je wreszcie nie tylko na klubowych przeglądach.

„Oko i ucho” powstało w Anglii w 1944 – 1945 r. Film sumuje najważniejsze poszukiwania artystów, prekursorskie wobec współczesnych wideoklipów. Interpretuje wizualnie cztery pieśni Karola Szymanowskiego – z cyklu „Słopiewnie” do słów Juliana Tuwima – próbując przełożyć dźwięki na obrazy. Na przykład przez zastąpienie instrumentów ruchomymi abstrakcyjnymi kompozycjami, które, rosnąc lub malejąc, oddają natężenie dźwięku. Inną próbą jest synchronizacja muzyki z obrazami spadających liści czy kropli mącącej taflę wody.

„Przygody człowieka poczciwego” z muzyką Stefana Kisielewskiego powstały w 1937 roku. Ostatni film Themersonów zrealizowany w Polsce był fabularyzowaną satyryczną opowieścią o zwykłym człowieku, który buntuje się przeciw konwenansom. Postanawia chodzić tyłem, co budzi zbiorowe protesty. Pozornie absurdalna historyjka ma głębszy podtekst. Pokazuje, że nie jest się łatwo wyzwolić ze społecznych norm. Film zwraca uwagę jeszcze z jednego powodu. Kadry, w których bohaterowie dźwigają szafę, prawdopodobnie inspirowały 20 lat później Romana Polańskiego w słynnej etiudzie-metaforze nietolerancji: „Dwaj ludzie z szafą”.

Trzeci film „Wzywamy pana Smitha” z 1943 r. to produkcja o wymowie antywojennej. Powstała na zlecenie rządu RP na uchodźstwie. Siłę protestu potęguje w nim nowatorska ekspresja obrazowania.

Płytę uzupełnia książeczka z tekstami Themersonów na temat kina, upominających się o jego artystyczną autonomię.

Prezentacja płyty 28 lutego w Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie.

masz pytanie, wyślij e-mail do autorki: m.kuc@rp.pl

Themersonowie artystyczne poszukiwania rozpoczęli w Polsce w latach 20. i 30. Interesowały ich różnorodne dziedziny sztuki. Franciszka skończyła ASP w Warszawie. Uprawiała malarstwo i rysunek, Stefan był pisarzem i filozofem.

Wcześnie dał się poznać jako autor esejów o sztuce, a także twórca ekscentrycznych powieści: „Bayamusa”, „Wykładu profesora Mmaa” rekomendowanego przez angielskiego filozofa i pacyfistę Bertranda Russella, oraz opery „Św. Franciszek i Wilk z Gubbio albo kotlety św. Franciszka”.

Pozostało 83% artykułu
Film
Kryzys w polskiej kinematografii. Filmowcy spotkają się z ministrą kultury
https://track.adform.net/adfserve/?bn=77855207;1x1inv=1;srctype=3;gdpr=${gdpr};gdpr_consent=${gdpr_consent_50};ord=[timestamp]
Film
Najbardziej oczekiwany serial „Sto lat samotności” doczekał się premiery
Film
„Emilia Perez” z największą liczbą nominacji do Złotego Globu
Film
Europejskie Nagrody Filmowe: „Emilia Perez” bierze wszystko
Materiał Promocyjny
Do 300 zł na święta dla rodziców i dzieci od Banku Pekao
Film
Harry Potter: The Exhibition – wystawa dla miłośników kultowej serii filmów