Rodzina – temat dla filmu

W 1972 roku „Dziewczyny do wzięcia” z filmu Janusza Kondratiuka jechały do stolicy, żeby poderwać „miastowego” faceta. Czterdzieści lat później bohaterki „Warszawy do wzięcia” szukają tu szansy na lepsze życie. Dokument ten otrzymał główną nagrodę w konkursie krajowym Krakowskiego Festiwalu Filmowego.

Trzy bohaterki pochodzą z popegeerowskich wsi i korzystając z programu „Przystań na skarpie”, próbują zadomowić się w Warszawie. Nie mają żadnych kwalifikacji, nie potrafią sprostać wymogom pracodawców, nie nadążają za szybkim rytmem życia. Ich marzenia pękają jak bańki mydlane.

O każdej z dziewczyn widz dużo wie, realizatorki jadą z nimi do domów, rejestrują rozmowy z rodzicami, koleżankami, chłopakami. Są znakomicie podpatrzone sceny angażowania do pracy, wynajmowania mieszkania, zajęć, jak jeść nożem i widelcem. Przede wszystkim jednak są portrety dziewczyn, miasta oraz naszego czasu.

W „Warszawie do wzięcia” Karolina Bielawska i Julia Ruszkiewicz pokazały kawałek prawdy o polskiej transformacji, która przed jednymi otworzyła ogromne perspektywy, innych skazała na przegraną. I, co ważne, ten film ani przez chwilę nie kpi z bohaterek. Zrobiony został w ich obronie.

Razem z Marią Zmarz-Koczanowicz, Maciejem Drygasem, Krystianem Lupą i Andrzejem Pągowskim byłam w jury krakowskiego konkursu krajowego. Złotego Lajkonika przyznaliśmy temu filmowi jednogłośnie.

– Dokument musi rodzić się nie z pragmatycznej kalkulacji, lecz z wewnętrznego bólu – mówi Maciej Drygas, autor filmów „Usłyszcie mój krzyk” i „Stan nieważkości”. – To coś więcej niż rejestrujący rzeczywistość reportaż. Film dokumentalny powinien unieść się na wyższe piętro, stać się metaforą. „Warszawa do wzięcia” jest wierna rzeczywistości, a jednocześnie pozwala widzowi na refleksję. Jako warszawiak zaczynam się zastanawiać, gdzie mieszkam: w cudownej metropolii czy wielkiej wiosze.

Do polskiego dokumentu wchodzi nowe pokolenie – wychowankowie uczelni w Katowicach i Łodzi, szkoły Wajdy i kursów prywatnych. Młodzi twór-cy często opowiadają o tym, co jest im najbliższe. Społecznych fresków takich jak „Warszawa do wzięcia” nie zobaczyliśmy wielu. Może jeszcze w filmie „W drodze” Leszka Dawida, gdzie kierowca wysłuchuje opowieści kolejnych autostopowiczów. Pomysł świetny, szkoda tylko, że reżyser nie zachował konsekwencji w opowiadaniu. Ciekawa jest też „Marysina polana”. Grzegorz Zariczny podgląda juhasów wypasających owce na hali. Twarde chłopy gadają głównie o kobietach, film zaczyna się układać w opowieść o miłości, zdradzie, tęsknocie.

Większość realizatorów pokazuje rzeczywistość jednak poprzez jednostkowe losy. W interesującej formalnie 30-minutowej fabule „Ciemnego pokoju nie trzeba się bać” Kuba Czekaj oczami dziecka patrzy na rodzinę skrywającą mroczne tajemnice i ojca, w którym po degradacji w pracy narastają frustracja i poczucie niespełnienia, bezradności.

Nagrodzony Złotym Smokiem w konkursie zagranicznym Jakub Stożek w „Poza zasięgiem” opowiada o siostrach próbujących odnaleźć matkę alkoholiczkę, która porzuciła je wiele lat temu. Scena czekania na spotkanie pod wieżą Eiffla na długo zostanie mi w pamięci. Podobnie jak oczy babci z „Takiego życia…” Daniela Zielińskiego – filmu o dramacie starości, samotności, poświęceniu, łatwym zrzucaniu z siebie odpowiedzialności za opiekę nad niedołężnym człowiekiem.

[wyimek]Polski dokument tworzy dziś nowe pokolenie, które unika społecznych fresków[/wyimek]

Kolejną wiwisekcję rodziny proponuje Marcin Koszałka. Świetny operator i reżyser w „Ucieknij od niej” razem z siostrą próbuje określić stosunek do zmarłych rodziców. Jego film mierzy się ze sprawami ostatecznymi. Koszałka potrafi zresztą zamieniać swoje filmy w metafory. W „Deklaracji nieśmiertelności” – portrecie alpinisty Piotra Korczaka, dotyka problemów starzenia się, rozliczeń z życiem, przekraczania granic własnych słabości, zbliżania się do tajemnicy istnienia.

Inaczej tworzy klimat odchodzenia Igor Chojna. Jego nagrodzony Srebrnym Lajkonikiem, skromny „Seans w kinie Tatry” to film o mężczyźnie, który prowadzi upadające kino w Łodzi. Ale opowieść o umieraniu kina zamienia się w finale w pean na jego cześć. Bohater ogląda na ekranie matkę, która od dawna nie żyje. Tylko celuloidowa taśma może dać człowiekowi nieśmiertelność.

Ciekawe jednak, że w trudnych czasach nie powstają wielkie dokumenty społeczne, nie ma też na ekranie historii i polityki. Na opisanie dzisiejszej Polski musimy zatem poczekać.

[ramka][srodtytul]Powiedziały dla „Rzeczpospolitej” [/srodtytul]

[b]Karolina Bielawska[/b] i [b]Julia Ruszkiewicz[/b], zdobywczynie Lajkonika

Tę nagrodę dostałyśmy chyba za cierpliwość i upór. Za to, że nie zrezygnowałyśmy. Przeczytałyśmy o fundacji Przystań na Skarpie i chciałyśmy zrobić film o dziewczynach, które z prowincji przyjeżdżają do Warszawy i stają się Europejkami.

Przez pół roku jeździłyśmy po Polsce i szukałyśmy dziewczyn zdesperowanych, za wszelką cenę chcących odmienić swoje życie. Tak spotkałyśmy Anię – opowiadała o tym, że najpierw pojedzie do Warszawy, a potem do Londynu, do swojego chłopaka. Gosia pochodziła z Mazur, z rejonu Kętrzyna, gdzie 80 proc. ludzi nie ma pracy. Miała ośmioro rodzeństwa, rodzina żyła z zasiłków. Byłyśmy pewne, że będzie bardzo silna, że da sobie świetnie radę. Gdy na początku zdjęć Ania zrezygnowała, znalazłyśmy Ilonę. Pomyślałyśmy, że wniesie do naszego filmu coś nowego: miała już wówczas małego synka.