Znieważenie funkcjonariusza publicznego: czy musi być publiczne

Rok więzienia za znieważenie policjanta na służbie, który interweniował w awanturze domowej; 4 tys. zł grzywny za obrazę instytucji rzecznika praw obywatelskich i pół roku więzienia za obrazę dyrektorki szkoły przez nauczyciela – to przykłady kilku ostatnich wyroków, jakie zapadły w polskich sądach na podstawie art. 226 kodeksu karnego.

Chodzi o znieważenie funkcjonariusza publicznego. Za takiego kodeks karny (art. 115) uznaje m.in. prezydenta, posła, radnego, sędziego, ławnika, syndyka, policjanta i nauczyciela.

Co roku policja wszczyna ponad 5,5 tys. postępowań w sprawie o znieważenie funkcjonariusza publicznego. Najwięcej spraw dotyczy policjantów i polityków, choć ostatnio coraz częściej trafiają się znieważenia nauczycieli. Od kilku lat rośnie ogólna liczba spraw o znieważenie. Podczas gdy w 2005 r. było ich 4320, w 2011 r. – już 5720.

Rosnąca liczba spraw to niejedyny problem wiążący się z art. 226 k.k. Pierwszy prezes Sądu Najwyższego dostrzegł go w odmiennej wykładni tego przepisu.

Jedne sądy uważają, że aby doszło do skazania z art. 226 k. k., znieważenie funkcjonariusza musi nastąpić publicznie. Inni karniści twierdzą z kolei, że publiczny charakter działania sprawcy nie jest konieczny. Wątpliwości ma wkrótce rozstrzygnąć siedmioosobowy skład Sądu Najwyższego.

Ze względu na rolę, jaką odgrywają funkcjonariusze, są oni szczególnie narażeni na agresję

"Rozbieżności w orzecznictwie nie wynikają jedynie z odmiennego stosowania prawa, lecz z jego odmiennej wykładni, w tym przede wszystkim językowej, historycznej, funkcjonalnej i prokonstytucyjnej" – pisze Stanisław Dąbrowski, pierwszy prezes SN.

O tym, że problem rzeczywiście istnieje, świadczyć może też pismo rzecznika praw obywatelskich do ministra sprawiedliwości właśnie w sprawie znieważenia.

Rzecznik wskazuje, że art. 226 § 1 k.k. nie wyklucza karania za niepubliczne znieważenie funkcjonariusza, a taka regulacja pozostaje w sprzeczności z zasadami wyrażonymi w konstytucji.

Za prokonstytucyjną wykładnią znamion czynu z art. 226 k. k., do których, zdaniem rzecznika, należy zaliczyć również publiczny charakter działania, opowiadają się także przedstawiciele nauki.

Literalne brzmienie obowiązującego dziś § 1 art. 226 k.k. uprawnia, zdaniem prof. Ireny Lipowicz, do stwierdzenia, że dokonując nowelizacji, ustawodawca pominął istotny z punktu widzenia znamion czynu konstytucyjny zapis, wskazujący, iż znieważenie funkcjonariusza publicznego musi nastąpić "publicznie".