Po wyjeździe z Polski uchodźcy tracą prawa

O zbadanie tego problemu i stanowisko rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek  prosi pełnomocnika rządu ds. uchodźców wojennych z Ukrainy Pawła Szefernakera.

Do RPO wpływają skargi w sprawie problemu obywateli Ukrainy i innych cudzoziemców, którzy po 24 lutego przyjechali do Polski i korzystają z prawa pobytu i pomocy na podstawie przepisów ustawy o pomocy. Osoby te jednocześnie korzystają z ochrony czasowej, ustanowionej w decyzji wykonawczej Rady Unii Europejskiej 2022/382 z 4 marca 2022 r. - stwierdzającej istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2001/55/WE i skutkującą wprowadzeniem tymczasowej ochrony. Nie są im wystawiane żadne dokumenty poświadczające ich prawo do pobytu w Polsce, ani fakt objęcia ich ochroną.

Takie dokumenty, w formie zaświadczeń, mogą otrzymać wyłącznie te osoby, których nie dotyczy ustawa o pomocy i które korzystają wyłącznie z ochrony czasowej. Wynika to z art. 2 ust. 8 ustawy o pomocy, który wyłącza stosowanie wobec osób, których ustawa ta dotyczy, przepisów rozdziału 3 działu III ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP. To właśnie te przepisy regulują m.in. procedurę wydawania wspomnianych zaświadczeń, będących, zgodnie z art. 110 ust. 7 ustawy o udzielaniu ochrony, jedynym i wyłącznym dowodem korzystania z ochrony czasowej.

Czytaj więcej

Praca, Emerytury i renty

ZUS sprawdzi, czy Ukrainiec wyjechał

Komendant główny Straży Granicznej poinformuje ZUS o dłuższych wyjazdach ukraińskich uchodźców z Polski. Będą mogli utracić prawo do świadczeń.

Brak dokumentów poświadczających legalny pobyt w Polsce (i jednocześnie potwierdzających fakt spełniania przez posiadaczy określonych w decyzji Rady przesłanek objęcia ochroną czasową), w tym przekroczenia granicy 24 lutego 2022 r. lub później, uniemożliwia osobom, które przebywają w Polsce na podstawie przepisów ustawy o pomocy, swobodne podróżowanie do innych państw członkowskich Unii Europejskiej. Osoby decydujące się na wyjazd z Polski do innego kraju członkowskiego UE nie mogą w prosty sposób wykazać, że rzeczywiście opuściły Ukrainę po tej dacie i spełniają przesłanki z decyzji Rady UE, które czynią z nich beneficjentów ochrony czasowej.

- Wyłączenie z art. 2 ust. 8 ustawy o pomocy powoduje zatem, że osobom objętym przepisami tej ustawy nie przysługuje uprawnienie do otrzymania zaświadczenia potwierdzającego równoczesne korzystanie z ochrony czasowej. Jednocześnie ustawa o pomocy nie przewiduje żadnego trybu, w którego ramach objęte tą ustawą kategorie osób mogłyby wnioskować o wydanie dokumentu poświadczającego fakt, że spełniają przesłanki do korzystania z takiej ochrony na terytorium państw członkowskich UE - stwierdził RPO.

Jak wyjaśnia, objęcie ochroną następuje wprawdzie z mocy prawa, ale brak potwierdzenia może powodować praktyczne trudności, jeśli uchodźca np. chciałby pojechać do innego kraju UE, a nie ma wizy lub wyczerpał okres pobytu w ramach ruchu bezwizowego. Pojawiają się wątpliwości, czy osoba, która w Polsce jest beneficjentem ustawy o pomocy i nie ma żadnego dokumentu poświadczającego fakt równoczesnego objęcia jej ochroną czasową na podstawie decyzji Rady, będzie uprawniona do swobodnego przekroczenia granicy i pobytu w innym państwie UE.

- Za dowód objęcia ochroną czasową nie można bowiem uznać nadania cudzoziemcowi numeru PESEL, gdyż nie potwierdza on statusu prawnego jednostki ze skutkiem wobec organów innych państw - zauważa RPO.

Jego zdaniem niezgodne z prawem unijnym jest wyłączenie stosowania przepisów ustawy o udzielaniu ochrony, dotyczących poświadczania faktu objęcia ochroną czasową, w stosunku do osób podlegających przepisom ustawy o pomocy - przy jednoczesnym braku wprowadzenia instrumentu równoważnego, który umożliwiałby tym osobom uzyskanie stosownego potwierdzenia. Nie przesłania tego fakt, że pomoc przysługująca uchodźcom wojennym na podstawie ustawy o pomocy jest szersza i ogólnie korzystniejsza niż ta wynikająca ze standardów dyrektywy.

Rzecznik prosi ministra stanowisko w sprawie i sugeruje wprowadzenie dokumentów potwierdzających korzystanie z ochrony czasowej przez osoby objęte ustawą o pomocy.

Zwraca też uwagę na sygnalizowane w skargach trudności uchodźców po wyjeździe z Polski na okres powyżej miesiąca. Wyjazd taki pozbawia beneficjentów ustawy o pomocy uprawnienia do legalnego pobytu w Polsce i korzystania z wprowadzonych tym aktem rozwiązań. Przepis ten może dotyczyć m.in. osób, które w obliczu pewnej stabilizacji na froncie decydują się na powrót do Ukrainy, po czym, ze względu na panujące tam warunki, rezygnują i usiłują wrócić do Polski.