Polskę oplecie sieć informacji o ruchu

Nowy sposób korzystania z dróg jest równie naturalny i nieunikniony, jak nowy sposób robienia przelewów – stwierdzili zgodnie uczestnicy debaty „ITS – Fanaberia czy konieczność".

Maciej Jankowski, wiceminister transportu, budownictwa i gospodarki morskiej, rozpoczynając dyskusję podkreślił, że inteligentne systemy transportowe, będące zespołem  różnorodnych technologii, pozwalają sprawnie zarządzać ruchem we wszelkich rodzajach transportu i infrastrukturą, zapewnić korzystającym z dróg lepszą informację, poprawić bezpieczeństwo i zmniejszyć spalanie paliwa i emisję dwutlenku węgla.

– Pytanie, czy ITS jest nam potrzebny, jest porównywalne z pytaniem, czy jest potrzeba,  byśmy się zajmowali transportem w ogóle – oba tematy są nieodłączne – mówi minister Jankowski.

Prywatnym uczestnikom dróg ITS kojarzy się z tablicami,  na których wyświetlane są komunikaty o korkach, objazdach czy innych utrudnieniach. Zarządcom dróg z danymi, uzyskiwanymi również w czasie rzeczywistym, które pozwalają na bieżąco reagować na sytuację na drogach w taki sposób, by zapewnić maksymalne bezpieczeństwo uczestników ruchu, wykorzystanie przepustowości istniejącej infrastruktury i ochronić trasy przed zniszczeniem, np. przez przeładowane samochody.

Pożądane zmiany w prawie

Ustawa o drogach publicznych, która wdrożyła oraz określiła zasady i sposób wykorzystania inteligentnych systemów transportowych, została znowelizowana w ubiegłym roku. Jednocześnie została wdrożona do polskiego porządku prawnego unijna dyrektywa o ITS, na podstawie której Komisja Europejska będzie wydawać bardziej szczegółowe regulacje. – Akty prawne składające się na podstawową  bazę legislacyjną albo już są, albo są w trakcie przygotowań – mówi Maciej Jankowski.

Eksperci i przedstawiciele samorządów postulują o dalej idące zmiany w prawie.

– Pomoc rządowa przydałaby się samorządom w obszarze prawa zamówień publicznych, którego zapisy mogłyby bardziej sprzyjać realizacji tego typu inwestycji – mówi Piotr Krukowski, członek zarządu ITS Polska. – W ogłaszanych przetargach równoważność wykonawcy i zamawiającego stoją pod dużym znakiem zapytania.

Najbardziej wyczekiwana wydaje się jednak zmiana  ustawy o drogach publicznych, która umożliwi samorządom pobieranie opłat za wjazd do centrum miast. - Nowelizując ustawę o drogach publicznych w 2004 r, znowu chcieliśmy być bardziej święci od papieża i  zakazaliśmy czegoś, co w Unii jest dopuszczalne, czyli pobieranie opłat za wjazd do centrum miast – mówi dr Ewa Wolniewicz-Warska, członek Rady Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji. – To poważna bariera stojąca na drodze wdrażaniu efektywnych systemów – podkreśla. – Wprowadzenie opłat za wjazd do centrum ogranicza ruch samochodów prywatnych, co pozwala na bardziej efektywne zarządzanie transportem publicznym – wprowadzając opłaty, można regulować ruch w zależności od pory dnia, natężenia czy zanieczyszczenia – mówi. To też sposób na to, by system na siebie zarabiał.

– Są dwa wyjścia: albo inwestujemy w kolejne drogi, mosty czy tunele, i w konsekwencji wprowadzamy do miasta kolejne pojazdy, albo w rozwiązania alternatywne, jakim są inteligentne systemy transportowe i płatny wjazd do centrum –  mówi Marek Cywiński, dyrektor generalny Kapsch. – Podniesienie wpływów do kasy miasta nie jest zyskiem z tej decyzji. Sztokholm czy Goteborg zmniejszyły w ten sposób emisje spalin o 20 proc. – dodaje.

Opłaty za wjazd do centrum chce wprowadzić Sopot. – To, czy wjazd do centrum jest płatny czy też nie, powinno być sprawą samorządów – mówi Jacek Karnowski, prezydent miasta Sopot. – To nieporozumienie, że ktoś nam narzuca sposób, w jaki mamy gospodarować swoim majątkiem – dodaje.

– W ustawie pozostała jedynie proteza, która można by zastosować do programu pilotażowego.  Można pobierać opłaty za korzystanie z mostów, wiaduktów i tuneli  dłuższych niż 400 metrów – mówi Eryk Kłossowski, ekspert Instytutu Jagiellońskiego.

Środki zapewnione

Inwestycje w inteligentne systemy transportowe finansowane są ze środków publicznych – budżetu państwa i samorządów oraz z dotacji unijnych. Jak informuje minister Jankowski, obecnie podpisanych zostało z samorządami 13 umów o wartości ok. 600 mln zł na budowę systemów ITS. Sześć z nich już jest realizowanych, pozostałe są w fazie przygotowawczej.

Jednym z powstających projektów jest budowa Tristar, czyli systemu zarządzania ruchem w Gdyni, Sopocie i w Gdańsku. Koszt inwestycji to 133,8 mln zł. Jej utrzymanie będzie pochłaniać ok. 4 mln zł rocznie.

Inteligentne systemy transportowe  pozwalają na zwiększenie przepustowości  tras, efektywne zarządzanie ruchem, drogami i zwiększenie bezpieczeństwa

– Przygotowaliśmy coś w rodzaju katalogu dobrych praktyk. Dotyczy on przygotowania wniosków czy planowania inwestycji  – mówi Maciej Jankowski. – Inicjatywy rządowe mające na celu wspomożenie samorządów w tym zakresie, pojawiają się za późno –mówi Piotr Krukowski. – Największe obecnie wprowadzone projekty związane z wdrażaniem ITS w polskich miastach mogłyby być realizowane zupełnie inaczej, gdyby wsparcie ministerstwa pojawiło się wcześniej. Wspomniany kodeks dobrych praktyk zapewne będzie przydatny w kolejnej perspektywie unijnej  – mówi Krukowski. Jak dodaje, obecnie samorządy nie do końca racjonalnie wykorzystują czas, jaki mają na przygotowanie inwestycji. Innym sposobem finansowania budowy ITS jest partnerstwo publiczno-prywatne. To, że jest to możliwe, pokazują doświadczenia np. Berlina czy Turynu.

– PPP ma sens wtedy, kiedy pojawia się przewidywany strumień pieniędzy w określonym czasie. Jeżeli ktoś ma zainwestować w początkowym okresie, to musi mieć możliwość partycypowania w zyskach. Możliwe jest też udzielenie koncesji. Tyle że inwestycje ITS są krótkoterminowe i trudno sobie wyobrazić, by partner publiczny wygenerował taką nadwyżkę, by inwestycja się zwróciła. Po wprowadzeniu opłat za wjazd do centrum ITS w Londynie, który kosztował 400 mln funtów, zwrócił się w ciągu 18 miesięcy – podkreśla Marek Cywiński.

Systemy niezintegrowane

Nad uruchomieniem krajowego systemu ITS pracuje Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad. – Musimy wybudować jeszcze dwa razy tyle dróg, ile zbudowaliśmy dotychczas. Jako kraj i jako samorządy, inwestując w twardą infrastrukturę, musimy jednocześnie inwestować w ITS, nawet jeżeli w pełni z  ich możliwości będziemy korzystać dopiero za 10 czy 20 lat – mówi Andrzej Maciejewski, zastępca generalnego dyrektora dróg krajowych i autostrad.  – ITS jest nam potrzebny do zarządzania drogami. Wiedząc, gdzie jest największy ruch, które drogi są w najgorszym stanie, będziemy mogli podejmować  racjonalne decyzje dotyczące podziału posiadanych środków. Potrzebujemy więcej twardych danych. Ten system powinien nam je dać – mówi Maciejewski. Przetargi na budowę poszczególnych komponentów systemu są planowane do ogłoszenia w 2014 r.