Tajemnice Stonehenge

Stoję przed najsławniejszą megalityczną budowlą świata z epoki neolitu na południu Anglii w hrabstwie Wiltshire, 13 km na północ od miasta Salisbury i 130 km na południowy-zachód od Londynu. Potężny kamienny krąg otacza rozległa zielona równina, przecięta widoczną w oddali szosą. Kamienie tworzą niepełny okrąg, na który składają się wielkie bloki tzw. sarseny i mniejsze bluestone.

Pierwsze z piaskowca z dodatkiem krzemionki cementowej stoją pionowo, tworząc zewnętrzny krąg. Pochodzą z oddalonych o 32 km okolic Avebury w Marlborough Downs. Mają od 5,5 do 9 m wysokości, ważą od 25 do 50 ton. Te stojące w wewnętrznym kręgu — nakryte trzecim kamieniem, przez co przypominają monumentalne bramy, zwane są trylitami. Mniejsze nakrapiane kamienie tzw. bluestone o wadze do 4 ton w wewnętrznym pierścieniu, częściowo o pochodzeniu wulkanicznym, przetransportowano z gór Presceli w Walii, oddalonych stąd o 240km.

Na informacyjnych tablicach przy Alei, wytyczonej około 2300 r. p. n. e (być może kiedyś procesyjnym szlaku), prowadzącej do kamiennego kręgu czytam, że Stonehenge jest prehistoryczną świątynią, mistrzowskim dziełem inżynierii wzniesionym około 4,5 tysiąca lat temu. Olbrzymie kamienie układano w krąg etapami od epoki neolitu do brązu, czyli mniej więcej przez tysiąc lat. W ciągu następnych wieków wiele z kamieni uległo zniszczeniu. Widok obecny to efekt restauracyjnych prac w latach 1919-1964. W 1986 roku Stonehenge zostało wpisane na listę UNESCO.

Badanie archeologiczne, prowadzące na otaczającym świątynię terenie, a szczególnie odkrycie wykopów i dziur, ułożonych wzdłuż linii biegnącej od wschodu do zachodu i wypełnionych węglem drzewnym (pozostałością drewnianych słupów) datowanym na okres mezolitu, dowodzą, że już 8 tys. lat p. n. e., miejsce to miało szczególne znaczenie, a więc na długo przed wzniesieniem Stonehenge. Choć naukowcy nie potrafią jednoznacznie powiedzieć, czy było to wówczas pole totemów, czy słupy służyły obserwacjom słońca i księżyca.

Czym było samo Stonhenge też nie do końca wiemy, bo istnieją i inne teorie na temat funkcji niezwykłej budowli. Mogła być również wielką nekropolią, bo wznosi się na obszarze usianym kurhanami i i grobowymi jamami, rozrzuconymi pośród ziemnych nasypów i wałów. Ale równie dobrze miejscem uzdrowień, do którego pielgrzymowały setki chorych (szczególną moc mają ponoć błękitne kamienie — bluestone). A może jako miejsce kultu Słońca i Księżyca pełniło zarazem rolę obserwatorium astronomicznego. Dla każdej z tych teorii naukowcy znajdują przekonywujące argumenty.

Intryguje, jak potężne kamienie zdołano tu przetransportować. Badacze przypuszczają, że drogą lądową na rolkach i saniach, a częściowo drogą wodną. Choć w przypadku bluestone niektórzy sądzą, że zostały przyniesione z lodowcem, to większość badaczy skłania się jednak ku tezie, że to ludzie je tu przetransportowali. Taką tezę po raz pierwszy postawił w 1923 roku geolog Herbert Henry Thomas. W ubiegłym roku grupa naukowców z Aberystwyth University, University College London i National Museum of Wales potwierdziła, że blustone pochodzą z gór Preseli. Choć zarazem spierali się o precyzyjną lokalizację w obrębie 3 km, bo jak mówił dr Richard Bevnis z National Museum Wales „próby dopasowania kamieni ze Stonehenge do konkretnej odkrywki są bardziej skomplikowane niż poszukiwanie igły w stogu siana".

Ustawienie w pionie sarsenów wymagało ogromnego wysiłku. Najprawdopodobniej najpierw osadzono je w wydrążonych otworach, podnosząc z pomocą dźwigni do 30 stopni, a potem kilkuset ludzi podciągało ją w górę z pomocą lin.

Badania nie ustają, latem tego roku media szeroko informowały o najnowszej hipotezie, że kamienie Stonehenge tworzyły jednak pełny okręg, a nie jak uważano dotąd zarys podkowy.

Oczywiście nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, kto zbudował Stonehenge. XVII-wieczny antykwariusz John Aubrey przypisywał powstanie tego miejsca druidom — starożytnym celtyckim kapłanom, ale współcześni naukowcy zdecydowanie obalili tę teorię.

Od północy, na zewnątrz kamiennego kręgu stoi pojedynczy nieociosany blok piaskowca tzw. Heel Stone. A kilkaset metrów dalej od niego rozpościera się tzw. Stonhenge Cursus — prostokątny teren z wałem (długości 3 km i szerokości 100 m), wytyczony około 8000 roku p. n. e. Nie wiemy czemu miał służyć. Może kontroli przemieszczających się tędy ludzi i zwierząt, a może była to procesyjna droga.

Po raz pierwszy spostrzegł ją antykwariusz William Stukeley w 1723 roku. Sądzono wówczas, że jest to pozostałość toru wyścigowego z czasów rzymskich. Dlatego nazwano tę konstrukcję Cursus (od łac. Cursum — bieg). Współczesne badania archeologów (którzy odkryli w jednym z wykopów na tym terenie poroże używane jako łopata), przesunęły datowanie tego miejsca na okres neolitu.