Niewydolność serca to nowa niezakaźna epidemia XXI wieku

Przybywa chorych z niewydolnością serca. Czy – po cukrzycy – zostanie ona obwołana kolejną niezakaźną epidemią XXI w.?

Od kilkunastu lat mówimy, że niewydolność serca jest nadchodzącą epidemią w kardiologii. Dziś choruje na nią nawet milion Polaków, a za kolejną dekadę ich liczba może się zwiększyć nawet o 50 proc., głównie ze względu na starzenie się społeczeństwa. W ubiegłym roku poznaliśmy wyniki brytyjskiego badania na temat niewydolności serca, obejmującego 4 milionów mieszkańców Wielkiej Brytanii. Pokazało ono, że choć częstość występowania tej choroby nie wzrasta, rośnie liczba chorych w podeszłym wieku i tym samym ilość przypadków niewydolności serca. To trend obserwowany we wszystkich krajach europejskich i w USA. W Indiach, z których właśnie wróciłem po konferencji tamtejszego towarzystwa kardiologicznego, obserwuje się podobnie alarmujący trend – aktualnie na niewydolność serca choruje 2–3 proc. populacji. To 20–30 milionów osób!

W Indiach też dotyczy głównie osób starszych?

Tamtejsi chorzy są młodsi o ponad dekadę od Brytyjczyków czy Holendrów. Polscy pacjenci to osoby w średnim wieku, a większa liczba chorych to, w pewnym sensie, konsekwencja sukcesu polskiej kardiologii interwencyjnej. Półtorej dekady temu zauważyliśmy, że wspaniale leczymy zawały, ale rok–dwa lata po uratowaniu życia chorzy do nas wracają z powodu niewydolności serca.

Kim jest polski pacjent z niewydolnością serca?

Ma 65 lat i przebył przed kilkoma laty zawał serca, sporo jest też osób po 70. roku życia, które zmagają się z wieloma schorzeniami współistniejącymi, takimi jak cukrzyca, miażdżyca wielopoziomowa (czyli obejmująca nie tylko serce, ale też naczynia obwodowe i mózgowe), przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), anemia, reumatoidalne zapalenie stawów (RZS). Dlatego jest bardzo trudny do leczenia i często wraca do szpitala. Taki pacjent wymaga koordynowanej opieki, która będzie służyć temu, by nie musiał być zbyt często hospitalizowany.

Czy program kompleksowej opieki nad świadczeniobiorcami z niewydolnością serca (KONS) jest rzeczywiście jedyną taką inicjatywą na świecie?

Jedyną. To trudny program, w mojej ocenie o wiele trudniejszy niż program koordynowanej opieki specjalistycznej nad pacjentem po zawale KOS-zawał, również dlatego, że zawał jest w wielu wymiarach prostszy do identyfikacji i leczenia. W pewnym momencie w Polsce zebrała się jednak grupa ludzi, która powiedziała: „Spróbujmy to zrobić na dużą skalę". Już sama diagnostyka niewydolności serca stanowi wyzwanie. Stąd pilotaż służący wypracowaniu i zaproponowaniu odpowiedniej ścieżki finansowania.

Projekt rozporządzenia pilotażowego KONS trafił do konsultacji publicznych już w styczniu i zatrzymał się na tym etapie. Teraz do konsultacji wewnętrznych został przekazany poprawiony projekt. Skąd te opóźnienia?

Wydaje się, że w pewnym momencie zawiodła komunikacja między Ministerstwem Zdrowia a zespołem PTK kierowanym przez prof. Jadwigę Nessler, która pracowała nad projektem od strony klinicznej. Urzędnicy wprowadzili kilka rozwiązań, które są niemożliwe do zastosowania w praktyce, i projekt trzeba było dopracować. Mam nadzieję, że niedługo będziemy mogli go wprowadzić.

Jak będzie wyglądał?

Fundamentalne jest zidentyfikowanie pacjenta z niewydolnością serca na każdym poziomie choroby i w każdym miejscu, w którym pacjent się znajdzie – w gabinecie lekarza rodzinnego, na oddziale (nie zawsze kardiologii), w placówce wysokospecjalistycznej. Chcemy, by diagnoza mogła się zacząć już w gabinecie lekarza rodzinnego, który musi mieć jednak możliwość sfinalizowania rozpoznania. Żeby tak się stało, musi dysponować armamentarium, czyli narzędziami, by tę diagnozę potwierdzić, i możliwością konsultacji z ośrodkiem referencyjnym.

Jakie narzędzia dostanie lekarz rodzinny?

Lekarze rodzinni uczą się od kardiologów zbierania dokładnego wywiadu. Podkreślamy, że jeśli pacjent ma duszność, która jest kardynalnym objawem choroby, a lekarz rodzinny ma jakieś wątpliwości, powinien wykonać podstawowe badania laboratoryjne, w tym oznaczenie peptydu natriuretycznego, oraz USG serca, na które jednak nie można, jak dziś, czekać miesiącami. Program KONS umożliwi łatwiejszy dostęp do badań. Dziś niewydolność serca diagnozuje się głównie w szpitalach, również dlatego, że dostęp do nowoczesnej diagnostyki jest tam łatwiejszy – nawet w szpitalach rejonowych. Chcemy, by lekarz rodzinny nie tylko diagnozował pacjenta pierwszorazowo, ale miał też możliwość optymalizacji leczenia, by zapobiec zbyt częstym dziś hospitalizacjom z powodu dekompensacji niewydolności serca.

Czym jest dekompensacja niewydolności serca?

To stan, w którym u chorego pojawia się duszność, osłabienie i tachykardia. Może nastąpić w ciągu kilku godzin, ale też rozwijać się przez kilka dni, jednak zmusza do wizyty w szpitalu, bowiem ani pacjent, ani lekarz ambulatoryjny nie może sobie z nim poradzić. Amerykanie nie nazywają tego nawet heart failure decompensation, ale hospitalization for heart failure (HFH).

Mówi się, że ponad połowa pacjentów oddziałów kardiologicznych to osoby po dekompensacji niewydolności serca.