Zdrowie pracowników w czasach pandemii koronawirusa

Ogłoszona 11 marca ubiegłego roku przez Światową Organizację Zdrowia pandemia koronawirusa wywróciła do góry nogami cały porządek świata. Błyskawiczne przemiany przeszedł także rynek pracy, który w zaledwie kilka dni musiał przenieść się ze sfery realnej do sfery wirtualnej. Liczba osób pracujących zdalnie podwoiła się z w ciągu trzech miesięcy z 1 mln do 2 mln osób. A tam, gdzie nie było możliwe przejście na system zdalny, w szalonym tempie wprowadzano reżim sanitarny.

Rok pandemicznej rzeczywistości spowodował, że zmienił się nie tylko styl życia i pracy, ale także oczekiwania pracowników wobec pracodawców. Teraz najważniejsza staje się troska o zdrowie i dobrą formę pracowników. Możliwość zapewnienia dostępu do lekarza zarówno dla siebie, jak i dla swojej rodziny jest także jednym z najważniejszych pytań stawianych przyszłemu pracodawcy. Wokół tematyki zdrowotnej toczy się również większość rozmów prowadzonych w pracy, a także poza nią. „Kapitał Zdrowia 2020. Pandemia: punkt zwrotny dla benefitów pracowniczych" to raport przygotowany przez Polskie Stowarzyszenie HR i Związek Przedsiębiorców Polskich we współpracy z Benefit Systems, Grupą LUX MED i Daily fruits oraz ekspertami Szkoły Głównej Handlowej. Jest próbą odpowiedzi na pytanie, jakie zmiany zaszły na rynku pracy w minionym roku. Pokazuje też konsekwencje pracy (nie tylko zdalnej) dla zdrowia pracowników i koszty, jakie muszą ponieść pracodawcy, by ich pracownicy byli zdrowi, a świadczona przez nich praca efektywna.

Badania zostały przeprowadzone 25.09–8.10.2020 przez SW Research Agencję Badań Rynku i Opinii metodą telefonicznych wywiadów (CAWI) na reprezentatywnej próbie 1013 osób (w tym pracowników). Dodatkowo przeprowadzono wywiady z wybranymi ekspertami i kadrą zarządzającą.

Pandemiczna rzeczywistość

Pod koniec grudnia rozpoczęły się w Polsce szczepienia przeciwko Covid-19. Jednak mała dostępność wakcyny powoduje, że szczepienia postępują zbyt wolno w stosunku do pierwotnych założeń. Do końca lutego udało się wyszczepić zaledwie nieco ponad 3,3 mln Polaków. By jednak można było mówić o tzw. odporności stadnej, szczepionkę musi przyjąć co najmniej 70 proc. populacji. Trudno też oczekiwać, że transmisję wirusa zatrzymają ozdrowieńcy. Według prof. Andrzeja Horbana, konsultanta krajowego w dziedzinie chorób zakaźnych, odporność na koronawirusa w sumie może osiągnęło 20 proc. populacji Polski.

Rzeczpospolita

Wszystko to oznacza, że jak na razie nie ma lepszego sposobu na walkę z zakażeniami niż DDM + W, czyli dystans, dezynfekcja i maseczki, a także wietrzenie pomieszczeń, w których przebywamy przez dłuższy czas. Ważne jest też, by zadbać o odporność, bo to oznacza także mniejszą podatność na zakażenia i mniejsze prawdopodobieństwo ciężkiego przebiegu Covid-19.

Problem jednak w tym, że praca w domu nie sprzyja prowadzeniu zdrowego trybu życia. Z cytowanych w raporcie badań wynika, że w czasie lockdownu więcej niż co druga badana osoba zaobserwowała u siebie zmniejszenie aktywności fizycznej aż o 53 proc. Z kolei 63 proc. ankietowanych zauważyło wydłużenie czasu spędzanego na siedząco, a 35 proc. częściej sięgało po jedzenie między posiłkami, co w znacznym stopniu przyczyniło się do zwiększenia masy ciała.

Z analizy GfK „Towary »pożądania« a epidemia Covid-19" wynika, że w pierwszej połowie 2020 r. wydaliśmy nawet 20 proc. więcej na słodycze, słone przekąski i alkohol niż rok wcześniej.

Na efekty takich zachowań nie trzeba było długo czekać. Tylko w okresie od marca do maja ubiegłego roku Polacy przytyli średnio od 2,5 do 10 kg. Nie było to trudne, tym bardziej że najczęściej razem z rosnącymi obostrzeniami zwiększał się apetyt na słodycze i słone przekąski.

Skutki izolacji nie byłyby tak dotkliwe, gdyby ludzie zwracali większą uwagę na swój dobrostan. Nie musi to jednak być od razu jakaś wielka rewolucja. Amerykańska agencja rządowa Centers for Disease Contol and Prevention propaguje program zachęcający do drobnej, codziennej troski o siebie. To nic innego jak prawidłowa dieta i utrzymywanie aktywności fizycznej poprzez np. spacery, bieganie, jazdę na rowerze czy uprawianie jogi. Warto także zadbać o sen, hobby i kontakt z bliskimi – nawet jeśli miałby być online.

To jednak nie wszystko. Zdrowy styl życia oczywiście pomaga, ale nie zastąpi pomocy specjalisty, gdy jest ona niezbędna. A pandemia koronawirusa to także przeciążenie służby zdrowia i utrudniony dostęp do lekarzy specjalistów. W efekcie opóźnione zostają procesy diagnostyczne, np. w 2020 r. wystawiono prawie 20 tys. mniej kart DiLO niż w 2019 r. Nie odbywały się także np. mammografie i odwołano wiele zabiegów planowych.

To problem, bo według ekspertów każde trzymiesięczne opóźnienie w diagnostyce i rozpoczęciu terapii oznacza spadek pięcioletniej przeżywalności o 10 proc. Z kolei półroczne nawet o 30 proc. Dlatego też tak ważne jest utrzymywanie stałego kontaktu z lekarzem, badania profilaktyczne i jak najszybsze konsultowanie wszystkich niepokojących objawów.

Nie bez znaczenia jest również kondycja psychiczna. W wyniku zamknięcia szkół, zakładów pracy, wprowadzeniu utrudnień w przemieszczaniu się obserwuje się coraz większy wzrost problemów psychologicznych. Ludzie boją się nieznanej i trudnej do wyleczenia choroby, obawiają się o los swoich firm i sytuację finansową rodziny. Z badań przeprowadzonych przez Koalicję Bezpieczni w Pracy wynika, że w 2020 r. wśród czynników mogących wpływać na efektywność pracy i stres znalazła się obawa przed zakażeniem oraz konieczność pracy w maseczce lub w przyłbicy.

Respondentów zapytano także o problemy natury psychicznej, z którymi borykają się w czasie pandemii. Okazało się, że 33 proc. doświadcza uczucia lęku, 31 proc. zaburzeń nastroju, 26 proc. kłopotów ze snem, 26 proc. bólów głowy, a 25 proc. – pleców. 13 proc. zwróciło uwagę na otyłość i depresję, 9 proc. paliło papierosy, a 7 proc. nadużywało alkoholu.

Po miesiącach odosobnienia nie cieszy już praca zdalna, a pracownicy woleliby raczej pracować hybrydowo. Z badań „The 2020 State of Remote Work" wynika, że aż 98 proc. pracowników chciałoby pracować zdalnie – ale tylko co jakiś czas.

Niezdrowy tryb życia, lockdown i obostrzenia wpłynęły na zwiększenie ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2, co oznacza, że wiele osób może mieć problemy z większym obciążeniem chorobami metabolicznymi, pogorszeniem się odporności, a także zmniejszeniem efektywności w pracy. A to dla firm oznacza straty z powodu absencji chorobowej pracowników.

Wsparcie ze strony firmy

W interesie pracodawcy jest więc troska o zdrowie pracowników. Dlatego też ta sytuacja zmusiła firmy do większego zainteresowania zdrowiem pracowników – i to nie tylko w sytuacji nagłej choroby, ale także szeroko rozumianej profilaktyki zdrowotnej dostosowanej do nowych, pandemicznych warunków.

Pracodawcy już dawno zorientowali się, że publiczna służba zdrowia nie zapewnia elementarnych usług medycznych dla pracowników. Dlatego jeszcze w ubiegłym stuleciu zaczęli oferować pracownikom pakiety medyczne. Najczęściej był to jednak dodatek proponowany personelowi wyższego szczebla. Dopiero ostatnie lata i rynek pracownika spowodował, że tego typu benefity zaczęli otrzymywać także inni pracownicy. Z badań wynika, że równy dostęp do nich ma już 56 proc. firm.

W sumie otrzymuje je 9,5 mln osób, a ich roczny koszt szacuje się na 13–14 mld zł.

Pandemia pokazała, jak ważne są działania dotyczące dobrostanu pracowników. Jeszcze większego znaczenia nabrało zapewnienie im bezpiecznych warunków pracy, zadbanie o ich zdrowie, kondycję psychiczną, pomoc w przezwyciężaniu lęku i obaw związanych z epidemią i izolacją społeczną.

To wszystko spowodowało także rozszerzenie benefitów zdrowotnych oferowanych pracownikom. Z raportu wynika, że ma do nich dostęp 42 proc. pracowników – w nieco większym stopniu mężczyźni niż kobiety. To nie tylko opieka medyczna, położnicza, stomatologiczna czy szpitalna, ale często także możliwość korzystania ze spotkań online z psychologiem, podczas których mogą porozmawiać o swoich kłopotach związanych z odosobnieniem i izolacją.

Na dodatkową opiekę medyczną mogli liczyć zwłaszcza pracownicy górnictwa – aż 83 proc. zatrudnionych w tym sektorze respondentów otrzymywało takie świadczenie. Najrzadziej, poza pracownikami służby zdrowia (13 proc.), pracownicy sektora edukacyjnego. Choć trzeba pamiętać, że ostatnio właśnie nauczyciele (w tym nauczyciele akademiccy) uzyskali wcześniejszy, niż wynikałoby to z ich grupy wiekowej, dostęp do szczepienia przeciwko Covid-19 szczepionką AstraZeneca. Rząd zakłada, że wszyscy chętni pedagodzy zostaną zaszczepieni do połowy marca.

Choć z uwagi na sytuację świadczenia zdrowotne powinny wydawać się naturalną formą wspierania pracowników, to pod względem dostępu do benefitów opieka medyczna znajduje się dopiero na ósmej pozycji. Najpopularniejszą formą wsparcia jest zapewnienie obecnie bezpiecznych warunków pracy – są one w 68 proc. firm. To z reguły udostępnianie maseczek i środków do dezynfekcji, zwiększanie odległości między pracownikami czy finansowanie testów stwierdzających zakażenie koronawirusem.

Inną, popularną formą wsparcia jest udostępnienie pracownikowi sprzętów do codziennej pracy w domu. Dzieje się tak w 60 proc. firm. I co ważne, pracodawcy nie tylko udostępniają komputery czy służbowe telefony, ale także dostarczają do domów ergonomiczne biurka czy fotele, by ograniczyć w ten sposób problemy wynikające z pracy przy biurku i zmniejszonej dawki codziennego ruchu.

Mniej niż co trzeci respondent miał dostęp do zdrowych przekąsek, dopłat do posiłków, edukacji i profilaktyki zdrowotnej, świadczeń prorodzinnych i udogodnień w korzystaniu z wydarzeń kulturalnych.

Pandemia jednak zmieniła postrzeganie benefitów. Teraz najbardziej pożądanym przez pracowników dodatkiem jest opieka medyczna – aż 60 proc. ankietowanych wskazało, że jest to świadczenie mające w ich ocenie najwyższą rangę, i chciałoby je otrzymywać w przyszłości. Żadne inne nie uzyskało tak wysokiego wyniku. Kolejne pożądane świadczenie, którym jest ubezpieczenie NNW, na życie czy majątkowe, uzyskało wynik na poziomie 20 proc.

Dodatkowo aż 57 proc. ankietowanych chciałoby, aby z prywatnej opieki medycznej oferowanej przez pracodawcę mogli korzystać także jego bliscy. Tymczasem obecnie z takiej możliwości może skorzystać rodzina co trzeciego pracownika.

Pracownicy jednak wskazali, że bardziej oczekują pomocy medycznej w sytuacjach awaryjnych lub poważnych schorzeń. Nie są natomiast zainteresowani działaniami prozdrowotnymi, które miałyby doprowadzić do zmiany przyzwyczajeń i wymagałyby poświęcenia czasu.

Firmy zaczynają już na to zapotrzebowanie odpowiadać. Aż 82 proc. przedstawicieli kadry zarządzającej przyznało, że od początku pandemii zwiększyły się wydatki firmowe na inwestycje w zdrowie pracownika. „Pracodawca powinien pomóc pracownikom zmienić złe nawyki zdrowotne tak, by dbanie o zdrowie stało się przyzwyczajeniem. Jeśli zaś dbają o zdrowie – by wzmocnić ich postawę" – napisali autorzy raportu.

Trend wzrostu kosztów opieki medycznej widoczny jest na całym świecie. Z badania WTW Global Medical Trends Survey z 2020 r. wynika, że średni wzrost kosztów opieki medycznej w 2021 r. w Europie wyniesie blisko 5,8 proc., w USA – 7,1 proc., a w skali globalnej – 8,1 proc. Dla Polski współczynnik wzrostu kosztów prognozowany jest na poziomie 7,33 proc.

Sport i dieta to podstawa

Z raportu „Kapitał Zdrowia 2020" wynika także, że ok. 39 proc. pracowników ma dostęp do świadczeń związanych z poprawieniem kondycji fizycznej, a 32 proc. – z wyżywieniem. W czasie pandemii wprowadzono m.in. treningi online, a część firm przekształciła dawne programy zdrowego żywienia. Pracodawcy zaczęli dostarczać warzywa i owoce do domów osób pracujących zdalnie. Prowadzono także internetowe akcje informacyjne oraz edukacyjne, seminaria dotyczące zdrowia i profilaktyki zdrowotnej.