A przecież mamy na nie wpływ!
Kierując się potrzebą upowszechniania rzetelnej wiedzy o Polsce, jej państwie i ustroju, Partnerzy projektu „Inicjatywa Edukacji Obywatelskiej" podjęli się zadania wprowadzania do przestrzeni publicznej kompetentnie opracowanych i w sposób przystępny udostępnianych fundamentalnych pojęć i informacji. Naszym celem jest możliwie obiektywna, wszechstronna prezentacja wiedzy, który ułatwi obywatelom czynne i rozumne uczestnictwo w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym Polski. „Przewodnik po wyborach parlamentarnych 2019" pomogli nam przygotować Sponsorzy: Dziennik Rzeczypospolita, PKN Orlen oraz związki samorządów terytorialnych.
„Przewodnik" oraz „Słowniczek wyborczy" dostępne będą na stronach internetowych samorządów terytorialnych, Rzeczypospolitej, oraz na stronie serwisu Wiedza i Edukacja – Polska (www.wiep.pl) - zarówno w formacie PDF, jak i wersji on-line.
Informacje podstawowe - w jaki sposób tworzy się okręgi wyborcze, zasada podziału mandatów oraz czym różni się spis od rejestru wyborców?
Okręgi wyborcze do Sejmu
Zgodnie z Kodeksem wyborczym, obszar naszego kraju podzielony został na 41 okręgów wyborczych. W Kodeksie czytamy, że każdy z okręgów obejmuje obszar województwa lub jego część. W praktyce, cztery okręgi wyborcze pokrywają się obszarami województw (świętokrzyskie, lubuskie, opolskie, podlaskie), natomiast w pozostałych województwach liczba okręgów jest większa (najwięcej w województwie śląskim - 6).
Co ważne, w każdym z okręgów wybieramy minimum siedmiu posłów - dlatego też okręgi te nazywamy „wielomandatowymi". Liczba mandatów przydzielona do każdego z okręgów uzależniona jest od liczby mieszkańców: im więcej osób mieszka w danym okręgu, tym większą liczbę posłów będą oni wybierać (dlatego województwo śląskie reprezentować będzie aż 55 posłów, a województwo lubuskie - jedynie 12).
Próg wyborczy
Mandaty do Sejmu uzyskają jedynie te komitety wyborcze, które przekroczą minimalny próg wyborczy. W przypadku komitetu wyborczego jednej partii, próg ten wynosi 5% ważnie oddanych głosów w skali kraju. W przypadku koalicyjnego komitetu wyborczego (a więc komitetu utworzonego przez kilka partii startujących razem) - próg wyborczy wynosi 8%.
Podział manatów
Mandaty poselskie uzyskają reprezentanci jedynie tych ugrupowań, które przekroczyły próg wyborczy. Ilość mandatów przypadających danemu ugrupowaniu oblicza się według tzw. „metody d'Hondta".
Poznajmy tę metodę w trzech prostych krokach.
Załóżmy, że w pewnym okręgu wyborczym, w którym wybranych zostanie ośmiu posłów zarejestrowano 4 listy: „A", „B", „C" i „D".
W pierwszej kolejności sprawdzamy, ile głosów oddano na zarejestrowane listy. Załóżmy, że w wyniku głosowania otrzymaliśmy następujące wyniki:
- lista „A": 370 głosów
- lista „B": 300 głosów
- lista „C": 530 głosów
- lista „D": 12 głosów.
Ponieważ komitet wyborczy „D" nie przekroczył progu wyborczego, nie będzie już brany pod uwagę. A co z pozostałymi?
W drugim kroku, liczbę głosów oddanych na konkretne listy dzielimy przez kolejne liczby naturalne (a więc kolejno prze 1,2,3 itd. - patrz: tabela poniżej).
W kroku trzecim - pamiętając, że w danym okręgu wybranych będzie ośmiu posłów - zaznaczamy osiem najwyższych wyników (w naszej tabeli są to cyfry w nawiasach):
Z naszych wyliczeń wynika, że mandat posła uzyska dwóch kandydatów z listy „A", dwóch z listy „B" oraz czterech z listy „C".
Ale którzy to będą kandydaci? Tym razem, zasada jest prosta - mandaty uzyskują ci, na których oddano największą liczbę głosów. Oznacza to, że osoba będąca na pierwszym miejscu danej listy nie otrzyma mandatu, jeśli uzyska mniej głosów niż kandydaci zajmujący dalsze miejsca na liście.
Jeżeli dwóch lub więcej kandydatów z danej listy otrzymało taką samą liczbę głosów, o pierwszeństwie rozstrzyga większa liczba obwodów głosowania, w których jeden z kandydatów otrzymał więcej głosów. A zatem, jeśli jeden kandydat „wygrał" w trzech obwodach, a drugi w dwóch obwodach, mandat otrzyma ten pierwszy.
Jeżeli i to nie przyniesie rozstrzygnięcia, przewodniczący okręgowej komisji wyborczej - w obecności członków komisji oraz pełnomocników wyborczych - przeprowadzi losowanie, a mandat otrzyma wylosowany kandydat.
Okręgi wyborcze do Senatu
Wybory do Senatu przeprowadzane są w stu, jednomandatowych okręgach wyborczych. Oznacza to, że z każdego okręgu wybrany będzie tylko jeden senator. Co ciekawe, różnice w ilości mieszkańców poszczególnych okręgów wyborczych mogą być znaczne. I tak na przykład, senator wybrany w okręgu numer 61 (jeden z okręgów woj. podlaskiego) reprezentować będzie ok. 203.000 mieszkańców, a senator z okręgu numer 30 (jeden z okręgów woj. małopolskiego) - ok. 640.000.
W wyborach do Senatu obowiązuje ordynacja większościowa - mandat senatora otrzymuje kandydat, który zdobędzie największą liczbę głosów.
Jeżeli przynajmniej dwóch kandydatów otrzyma taką samą liczbę głosów, o pierwszeństwie rozstrzygnie większa liczba obwodów głosowania, w których jeden z kandydatów uzyskał więcej głosów. Jeśli zatem jeden kandydat „wygrał" w trzech obwodach, a drugi w dwóch obwodach, mandat otrzyma ten pierwszy.
Jeżeli i to nie przyniesie rozstrzygnięcia, przewodniczący okręgowej komisji wyborczej - w obecności członków komisji oraz pełnomocników wyborczych - przeprowadzi losowanie, a mandat senatora otrzyma wylosowany kandydat.
Rejestr wyborców
Rejestr wyborców obejmuje osoby uprawnione do głosowania, które na stałe mieszkają na obszarze danej gminy. Osoby przebywające na terenie gminy bez zameldowania lub mieszkające pod innym adresem niż adres zameldowania, wpisywane są do rejestru jedynie wówczas, gdy złożą pisemny wniosek w urzędzie gminy (należy wówczas podać nazwisko, imiona, imię ojca, datę urodzenia oraz numer ewidencyjny PESEL oraz kserokopię dokumentu tożsamości). W przeciągu 5 dni od daty złożenia wniosku, wydana zostanie decyzja o wpisaniu lub odmowie wpisania do rejestru wyborców.
Wniosek taki można zgłosić w dowolnym momencie. Pamiętajmy jednak, że urząd gminy ma 5 dni na podjęcie decyzji! Jeżeli zatem wniosek złożymy zbyt późno, może się zdarzyć, że urząd gminy nie zdąży wydać decyzji.
Spis wyborców
O ile rejestr wyborców dotyczy całej gminy, o tyle spis wyborców dotyczy konkretnego obwodu głosowania. Spis taki, sporządzany przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) na podstawie rejestru wyborców, dostępny będzie do wglądu w urzędzie gminy od dnia 23 września br. do 7 października br.
Zdarza się, że w dniu głosowania przebywać będziemy poza miejscem zameldowania. W takim wypadku możemy złożyć wniosek o dopisanie do spisu wyborców w wybranym przez siebie obwodzie głosowania w kraju, za granicą lub na statku morskim.
Wniosek taki należy złożyć najpóźniej na 5 dniu przed dniem wyborów, a więc do 8 października br.
Jeżeli w dniu głosowania przebywać będziemy za granicą lub w podróży na polskich statkach morskich, wniosek o wpisanie do spisu wyborców możemy złożyć konsulowi lub kapitanowi statku najpóźniej na 3 dni przed wyborami, a więc do 10 października br.
Listy kandydatów na posłów
Prawo zgłaszania list kandydatów na posłów mają te komitety wyborcze, które powiadomiły Państwową Komisję Wyborczą o utworzeniu komitetu i uzyskały od niej stosowaną uchwałę. W każdym z okręgów wyborczych komitet wyborczy może zgłosić tylko jedną listę kandydatów na posłów. Co ważne, liczba kandydatów–kobiet oraz kandydatów-mężczyzn nie może być mniejsza niż 35% liczby wszystkich kandydatów na liście.
Nie można jednocześnie kandydować na posła i na senatora.
Lista kandydatów na posłów musi być poparta podpisami co najmniej 5.000 wyborców mieszkających w okręgu, w którym zgłaszana jest lista.
Do dnia 3 września br. do godziny 24.00, listy kandydatów powinny być zgłoszone do właściwej okręgowej komisji wyborczej celem zarejestrowania. Zgłoszenia takiego dokonuje pełnomocnik komitetu wyborczego.
Listy kandydatów na senatora
Prawo zgłaszania list kandydatów na posłów mają te komitety wyborcze, które powiadomiły Państwową Komisję Wyborczą o utworzeniu komitetu i uzyskały od niej stosowaną uchwałę. W okręgu wyborczym komitet wyborczy może zgłosić tylko jednego kandydata na senatora.
Nie można jednocześnie kandydować na senatora i na posła.
Lista kandydatów na senatora musi być poparta podpisami co najmniej 2000 wyborców mieszkających w okręgu, w którym zgłaszana jest lista.
Do dnia 3 września br. do godziny 24.00, listy kandydatów powinny być zgłoszone do właściwej okręgowej komisji wyborczej celem zarejestrowania. Zgłoszenia takiego dokonuje pełnomocnik komitetu wyborczego.
