Mandat zakazany tylko w służbie cywilnej
Tylko ustawa pragmatyczna członków korpusu służby cywilnej zakazuje łączenia zatrudnienia w służbie cywilnej z mandatem radnego zarówno na szczeblu gminnym i powiatowym jak i wojewódzkim. A zatem jeśli członek korpusu służby cywilnej zdecydował się kandydować, bo żadne przepisy mu tego nie zabraniały i zdobył mandat musi wybierać między karierą w administracji rządowej a karierą w samorządzie. I nie może z tym za długo zwlekać. Zgodnie, bowiem z art. 383 § 5 kodeksu wyborczego, jeśli radny przed dniem wyboru wykonywał funkcję lub prowadził działalność, której z mandatem radnego łączyć nie można, obowiązany jest do zrzeczenia się funkcji lub zaprzestania prowadzenia działalności w ciągu trzech miesięcy od dnia złożenia ślubowania. W przypadku niezrzeczenia się funkcji lub niezaprzestania prowadzenia działalności przez radnego w tym terminie, rada stwierdzi wygaśnięcie mandatu radnego, w drodze uchwały, w ciągu miesiąca od upływu tego terminu. Przed podjęciem uchwały rada jest zobowiązana do umożliwienia radnemu złożenia wyjaśnień w tej sprawie.
Przy czym jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 28 kwietnia 2017 r. (II OSK 577/17) termin określony w tym przepisie jest nieprzywracalny i jego naruszenie nie może być usprawiedliwiane jakimikolwiek przyczynami np. brakiem świadomości istnienia zakazu czy wiedzy o konieczności formalnego zrzeczenia się określonej funkcji.
Trzy miesiące na złożenie oświadczenia
Członek korpusu służby cywilnej, który chce zachować mandat powinien rozwiązać stosunek pracy. Może w tej kwestii dogadać się z pracodawcą i rozwiązać go za porozumieniem stron albo złożyć wypowiedzenie. Jak wskazuje się jednak w piśmiennictwie (por. Ł.Pisarczyk Komentarz do ustawy o służbie cywilnej w: Prawo urzędnicze pod red. K. Barana Lex on-line) pewnym problemem może okazać się fakt, że ze względu na konstrukcje terminu, stosunek pracy rozwiąże się już po upływie trzech miesięcy. Wydaje się, że w takim przypadku wystarczający będzie sam fakt złożenia oświadczenia woli w sprawie wypowiedzenia w terminie trzech miesięcy od dnia ślubowania.
Inni pracownicy urzędu
Zakaz łączenia mandatu radnego z zatrudnieniem w urzędzie nie obowiązuje pracowników nienależących do korpusu służby cywilnej, zatrudnionych na podstawie ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Mogą oni nie tylko kandydować w wyborach samorządowych, ale także w razie zdobycia mandatu łączyć jego sprawowanie z pracą w urzędzie. Podobnie zresztą jak podlegający pod tę ustawę urzędnicy państwowi zarówno kontraktowi jak i mianowani.
Oznacza to dodatkowe obowiązki dla ich pracodawców, którzy zobowiązani są np. zwalniać radnych z pracy, aby mogli oni wykonywać swoje powinności ustawowe. Ponadto uzyskanie mandatu radnego rady gminy, powiatu lub sejmiku województwa przez osobę będącą pracownikiem powoduje objęcie szczególną ochroną jej stosunku pracy. Polega ona na tym, iż z radnym nie można rozwiązać stosunku pracy bez uzyskania zgody rady gminy, rady powiatu lub sejmiku województwa. Dodatkowo, jak uznał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 22 marca 2018 r. (I PK 114/17) stosunek pracy radnego nie może być rozwiązany ani zmieniony trybie tzw. zwolnienia indywidualnego z przyczyn niedotyczących pracownika (uregulowanym w art. 10 ust. 1-4 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników; tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 1969). Zatem w przypadku zwolnienia indywidualnego pracodawca również ma obowiązek wystąpić do rady gminy z wnioskiem o wyrażenie zgody na rozwiązanie stosunku pracy bądź dokonanie zmiany warunków zatrudnienia radnego. Nie oznacza to jednak pozbawienia radnego prawa do odprawy w przypadku wyrażenia zgody przez radę.
Ustawa o służbie cywilnej zakazując członkom korpusu tej służby łączenia zatrudnienia w służbie cywilnej z mandatem radnego nie wypowiada się natomiast w kwestii wyboru członka korpus sc na wójta, burmistrza czy prezydenta miasta.