Zasady zlecania nadgodzin w urzędach

Zasady zlecania pracy „po godzinach" osobom zatrudnionym na podstawie pragmatyk urzędniczych a więc ustawy o służbie cywilnej (dalej usc) i ustawy o pracownikach urzędów państwowych (dalej uopup) odbiegają znacznie od regulacji kodeksu pracy (dalej kp). Mają, zatem pierwszeństwo przed kodeksowymi. Te znajdą jednak zastosowanie w zakresie nieuregulowanym przez pragmatyki.

Czytaj też:

Urzędnik - sposób rekompensaty nadgodzin

Urzędnikowi za pracę w godzinach nadliczbowych nie przysługuje odrębne wynagrodzenie

Służba cywilna: komu trzeba rekompensować nadgodziny

Praca nadliczbowa i...

Stosownie do art. 97 ust.5 usc, jeżeli wymagają tego potrzeby urzędu, członek korpusu służby cywilnej na polecenie przełożonego wykonuje pracę w godzinach nadliczbowych, w tym w wyjątkowych przypadkach także w nocy oraz w niedziele i święta. Z braku odrębnej definicji przyjąć należy, że będzie miała tu zastosowanie definicja kodeksowa takiej pracy. Stanowi ona, że pracą w godzinach nadliczbowych jest praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy (art. 151 § 1 kp).

W praktyce oznacza to, że w przypadku podstawowego systemu czasu pracy pracą nadliczbową w służbie cywilnej będzie praca ponad 8 godzin na dobę i ponad przeciętnie 40 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym. A w systemie równoważnym - praca ponad dobowy wymiar czasu pracy pod warunkiem, że wynosi on, co najmniej 8 godzin, a także praca przekraczająca 40-gdzinną normę tygodniową.

...poza normalnymi godzinami

Ustawa o pracownikach urzędów państwowych, choć i ona dopuszcza zlecanie urzędnikom państwowym dłuższej pracy nie posługuje się terminem godzin nadliczbowych. Zgodnie, bowiem z art. 29 ust.2 uopup, jeżeli wymagają tego potrzeby urzędu, urzędnik państwowy może być zatrudniony poza normalnymi godzinami pracy, a w wyjątkowych wypadkach także w nocy oraz w niedziele i święta.

Pojęcie „ pracy poza normalnymi godzinami pracy", choć w wielu sytuacjach w praktyce oznaczać będzie to samo, co praca w godzinach nadliczbowych członków korpusu sc ( np. dłuższa praca urzędnika zatrudnionego w podstawowym systemie czasu pracy, czyli praca ponad 8-godzinną normę dobową) ma jednak szerszy zakres (por. prof. Ł. Pisarczyk – Komentarz do ustawy o pracownikach urzędów państwowych w: Prawo urzędnicze pod red. Prof. K. Barana lex on line). Obejmuje ono, bowiem wszystkie godziny pracy wykraczające poza obowiązujący, pracownika rozkład czasu pracy, nawet, jeśli nie mają one charakteru godzin nadliczbowych w rozumieniu ( art. 151 § 1 kp). A zatem obejmuje on także godziny ponadwymiarowe pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy czy też pracowników zatrudnionych w systemie równoważnym – w dni, kiedy dobowy wymiar czasu pracy jest mniejszy, niż 8 (choć praca nie ma jeszcze charakteru nadliczbowego).

Zwykłe potrzeby urzędu wystarczą

Zarówno praca nadliczbowa (usc) jak i praca poza normalnymi godzinami pracy (uopup) może być zarządzona, gdy wymagają tego potrzeby urzędu albo w wyjątkowych przypadkach, jeśli ma być ona świadczona także w nocy oraz w niedziele i święta. Jak widać pragmatyki urzędnicze nie wartościują potrzeb, które uzasadniają prace ponadnormatywną. Powołują się one, bowiem po prostu na potrzeby urzędu a nie jak kodeks pracy na szczególne potrzeby pracodawcy.

Oznacza to, że uzasadnieniem pracy nadliczbowej i poza normalnymi godzinami pracy może być każda, nawet najmniejsza, potrzeba urzędu. Nie powinna ona jednak, jak się wydaje, wynikać z wadliwej organizacji pracy. W takiej sytuacji dochodziłoby, bowiem do obchodzenia przepisów o normach czasu pracy, a osoby zatrudnione w administracji publicznej obarczane byłyby ryzykiem nieprawidłowej działalności pracodawcy.

Sytuacje wyjątkowe

Dodatkowe warunki powierzania pracy ponadnormatywnej wymagane są w sytuacji, gdy praca ponadnormatywna świadczona ma być w nocy oraz w niedziele i święta. Uzasadniają ją, bowiem tylko wyjątkowe okoliczności, które jak wskazuje K. Rączka (Czas pracy w służbie cywilnej, Praca i Zabezpieczenia Społeczne nr 12/2013 s.  24–27) należy rozumieć także, jako potrzeby urzędu, ale potrzeby mające szczególnie istotny charakter. Chodzi tu, zatem o takie potrzeby, których niezaspokojenie mogłoby prowadzić do zakłóceń w realizacji podstawowych zadań urzędu, o potrzeby wyjątkowe, specjalne, z reguły niespodziewane, choć mogą wystąpić też potrzeby szczególne możliwe do przewidzenia.

Ważne!

Normalne potrzeby urzędu uzasadniają pracę nadliczbową (pracę poza normalnymi godzinami pracy) w porze dziennej normalnego dnia pracy, natomiast wyjątkowe przypadki rozumiane, jako wyjątkowe szczególne potrzeby urzędu uzasadniają taką pracę w normalnym dniu w porze nocnej oraz w niedziele i święta.

Jak widać w porównaniu z kodeksem pracy omawiane pragmatyki urzędnicze wśród przesłanek dopuszczających pracę ponadnormatywną nie wymieniają konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. W piśmiennictwie podkreśla się jednak, iż przesłanki wynikające z ustawy o służbie cywilnej (dotyczy to też ustawy o pracownikach urzędów państwowych) traktowane łącznie zawierają w sobie kodeksowe przesłanki takiej pracy (por. prof. K. Rączka – Prawo pracy. Między gospodarką a ochroną pracy. Księga jubileuszowa prof. L. Florka – lex on line).

Dyskusyjne limity

Pragmatyki urzędnicze określając przyczyny uzasadniające możliwość wykonywania pracy ponadnormatywnej, milczą, gdy chodzi o jej dopuszczalny wymiar. W związku z tym większość ekspertów prawa pracy uznaje, że w tym względzie do członków korpusu sc znajdą zastosowanie przepisy kodeksowe. Oznacza to, że do takiej pracy zastosowanie będzie miał nie tylko 150-godzinny roczny limit godzin nadliczbowych (art.151 § 3 kp), ale także limit dobowy (wynikający z obowiązku zapewnienia wszystkim zatrudnionym, co najmniej 11 godzin odpoczynku dobowego >patrz ramka czy limit tygodniowy wynikający z art. 131 § 1 kp, zgodnie, z którym tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Przy czym należy też wspomnieć, że prezentowany wyżej pogląd, choć dominujący, nie jest poglądem jedynym. Cześć ekspertów prawa pracy w tym prof. K. Rączka (Czas pracy w służbie cywilnej, PiZS nr 12/2013) uważa, bowiem, że praca nadliczbowa w służbie cywilnej nie jest limitowana ani w ciągu doby, ani w skali roku kalendarzowego. Rozmiar tej pracy jest determinowany potrzebami urzędu i urzędnik ma obowiązek jej wykonywania w wymiarze wskazanym przez władzę służbową.

Co do urzędników państwowych, których pragmatyka, jak już pokazano nie posługuje się pojęciem godzin nadliczbowych sprawa również nie jest do końca jasna.

Moim zdaniem jednak, na aprobatę zasługuje pogląd zgodnie, z którym, zważywszy na szczególny aspekt ochronny przepisów o czasie pracy, a zwłaszcza o czasie pracy wykonywanej poza obowiązującymi pracownika normami, należy uznać, iż art.151 § 3 kp, ustanawiający dopuszczalny limit pracy w godzinach nadliczbowych rocznie ma zastosowanie także wobec pracowników urzędów państwowych. W przeciwnym wypadku urzędnik byłby zobowiązany do wykonywania pracy poza normalnymi godzinami bez jakichkolwiek ograniczeń zarówno w odniesieniu do szeroko określonej przesłanki „potrzeb urzędu", jak i bez względu na liczbę tych godzin (por. B. Bury – Praca w godzinach nadliczbowych, jako obowiązek pracownika- Wydawnictwo C.H.Beck).

Wyłączenia ustawowe

Obowiązek wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych (pracy poza normalnymi godzinami pracy), co do zasady dotyczy wszystkich członków korpusu służby cywilnej jak i wszystkich urzędników państwowych bez względu na podstawę nawiązania przez nich stosunku pracy. Obie pragmatyki urzędnicze wskazują tylko pewne grupy zatrudnionych, którym zlecanie pracy ponadnormatywnej nie jest dozwolone. Zgodnie z nimi polecenie pracy nadliczbowej nie może dotyczyć kobiet w ciąży (zakaz bezwzględny) oraz – bez ich zgody – członków korpusu służby cywilnej i urzędników państwowych (zakaz względny) sprawujących pieczę nad osobami wymagającymi stałej opieki lub opiekujących się dziećmi w wieku do lat ośmiu.

podstawa prawna: Art. 29 – 30 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 2142 ze zm.)

podstawa prawna: Art. 97 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 1559)

Wyjaśnienia Departamentu Służby Cywilnej KPRM

Jakie normy ochronne obowiązują przy wykonywaniu pracy w godzinach nadliczbowych?

Ochronny charakter mają przepisy ustawy o służbie cywilnej, które przewidują, że praca w godzinach nadliczbowych powinna być zlecana tylko, gdy wymagają tego potrzeby urzędu (art. 97 ust 5 ustawy o służbie cywilnej). Normy ochronne czasu pracy zostały określone w kodeksie pracy. Zlecając pracę w godzinach nadliczbowych przełożony musi mieć na uwadze prawo pracownika do nieprzerwanego 11-godzinnego odpoczynku dobowego i 35-godzinnego odpoczynku w każdym tygodniu pracy - art. 132 i 133 kodeksu pracy.

www.dsc.kprm.gov.pl

Czy niepełnoetatowiec zatrudniony w służbie cywilnej dostanie dodatek za nadgodziny?

Czy w przypadku zatrudnienia pracownika służby cywilnej na pół etatu w podpisywanej z nim umowie trzeba ustalić liczbę godzin, których przekroczenie da mu prawo do dodatku jak za godziny nadliczbowe?

Zgodnie z art. 151 § 5 kodeksu pracy strony stosunku pracy ustalają w umowie o pracę dopuszczalną liczbę godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, których przekroczenie uprawnia pracownika, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku do wynagrodzenia, o którym mowa w art. 1511 § 1kp (dodatek za godziny nadliczbowe).

Pragmatyki urzędnicze nie nakładają takiego wymogu na pracodawcę. W piśmiennictwie przyjmuje się nawet, że określenie w umowach o pracę osób i w innych aktach kreujących zatrudnienie „urzędnicze" w niepełnym wymiarze czasu pracy, dopuszczalnej liczby godzin pracy ponad obowiązujący danego pracownika wymiar czasu pracy, których przekroczenie uprawnia pracownika, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku do wynagrodzenia jak za godziny nadliczbowe (151 § 5 kp) jest bezprzedmiotowe (por. A. Tomanek – „Czas pracy w urzędach państwowych PiZS 2006/1/18). Skoro, bowiem takiemu pracownikowi nie należy się dodatkowe wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, to również nie trzeba zawierać w umowie o pracę zapisów określających, od kiedy przysługują mu za pracę ponad wymiar jego godzin dodatki takie jak za godziny nadliczbowe.

Ponadto jak wskazuje prof. Ł. Pisarczyk (Komentarz do ustawy o służbie cywilnej w Prawo urzędnicze pod red. Prof. K. Barana lex on line) przyjęcie, że w stosunku do członków korpus sc zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy należy stosować przepisy kodeksu pracy (umożlwiające wypłatę im za pracę ponadnormatywną niebędącą jednak pracą nadliczbową dodatku jak za godziny nadliczbowe) stawiałoby ich w sytuacji korzystniejszej od pracowników pełnoetatowych, (choć praca ponadwymiarowa jest, co do zasady mniej uciążliwa od pracy nadliczbowej).

W sprawie rekompensowania pracy nadliczbowej wykonywanej przez członka korpusu sc zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy wypowiedział się natomiast Departament Służby Cywilnej KPRM, który podkreślił, że rekompensowanie pracy w godzinach nadliczbowych w służbie cywilnej nie zależy od wymiaru etatu, tylko od statusu pracowniczego członka korpusu służby cywilnej, a zatem od tego czy jest pracownikiem sc, urzędnikiem sc, czy osobą zatrudnioną na wyższym stanowisku w tej służbie.

podstawa prawna: Art. 97 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej. (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 1559)

podstawa prawna: Art. 151 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 917 ze zm.)