To wnioski z najnowszego orzeczenia zapadłego w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN na skutek skargi nadzwyczajnej Prokuratora Generalnego.
Chodzi o nierzadkie sytuacje, że zmarły zostawia poważne długi i jego najbliżsi np. dzieci nie chcą takiego spadku i go odrzucają. Nie odrzucają go natomiast dalsi krewni np. wnuki lub tego nie pilnują i wpadają w kłopoty tj. obowiązek spłaty wierzytelności.
Postanowieniem z grudnia 2012 r. Sąd Rejonowy na wniosek jednego ze SKOK-ów stwierdził, że spadek po zmarłym w 2008 r. J. Z. na podstawie ustawy nabyli dwaj jego wnukowie po połowie, gdyż dzieci zmarłego skutecznie odrzuciły spadek. Nie uczynili tego jednak na czas wnuki. SKOK zainicjował postępowanie spadkowe dlatego, że jest wierzycielem zmarłego i ma nakaz zapłaty wydany jeszcze za jego życia, który teraz chce skierować na spadkobierców. Komornik zajął już konto bankowe jednego z wnuków, zapowiedział zajęcie samochodu oraz egzekucji z nieruchomości, której współwłaścicielami są wnukowie i to raczej nie jedyny dług zmarłego.
Prokurator Generalny zarzucił takiemu ustaleniu spadkobierców rażące naruszenie prawa przez nieprzeprowadzenie z inicjatywy sądu badania, kto jest spadkobiercą, a konkretniej oświadczeń obu wnuków o odrzuceniu spadku po dziadku w innej sprawie.
SN (sędziowie Paweł Czubik - sprawozdawca i Paweł Księżak oraz ławnik Roman Markiewicz podzielił te zastrzeżenia. Sąd ma obowiązek zbadania, kto jest spadkobiercą zarówno z ustawy lub testamentu, a przy dziedziczeniu ustawowym ustalić związki rodzinne określonych osób fizycznych ze spadkodawcą, oraz okoliczności wyłączające je osoby od dziedziczenia. Sąd jest bowiem gwarantem, że ustalenie spadkobierców było niewątpliwe i ma ku temu narzędzia jak elektroniczne sprawdzenie związanych ze sprawą spadkową postępowań. Tutaj w chwili stwierdzenia nieodrzucenia spadku przez wnuków sąd nie wiedział, że rok wcześniej przed innym sądem wyrazili oni wolę odrzucenia spadku. Doręczenie oświadczenia o odrzuceniu schedy do sądu spadku nie jest obowiązkiem składającego oświadczenie, a może być ono składane nie tylko przed sądem spadku ale i przed notariuszem lub innym sądem rejonowym (w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu odrzucającego spadek).
SN wytknął wnukom i ich krewnym, że nie było ich na rozprawie o stwierdzenia nabycia spadku a oni sami nie odebrali wezwania na rozprawę, co świadczy o należytej staranności o własne sprawy i zaważyło na dalszym biegu sprawy spadkowej.
Sąd to sąd spadku nie sprawdził jednak czy wnukowie złożyli takie oświadczenie - i to zadecydowało o wyniku tej sprawy. Dlatego SN uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.
Sygn. akt I NSNc 62/19
