Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał długo oczekiwany wyrok w sprawie sądowej kontroli uchwał KRS dotyczących przedstawienia Prezydentowi RP kandydatów na stanowiska sędziów Sądu Najwyższego.
Trybunał podkreślił pierwszoplanową rolę KRS w procesie powoływania sędziów do pełnienia urzędu sędziego SN, ponieważ przyjmowany przez nią akt, w którym rekomenduje danego kandydata, stanowi warunek konieczny, aby taki kandydat mógł zostać następnie powołany.
- A zatem stopień niezależności KRS od polskiej władzy ustawodawczej i wykonawczej może mieć znaczenie przy dokonywaniu oceny, czy wyłonieni przez nią sędziowie będą w stanie spełnić wynikające z prawa Unii wymogi niezawisłości i bezstronności - stwierdził TSUE.
Wskazał, że ewentualny brak możliwości odwołania do sądu od uchwały KRS może okazać się problematyczny, gdy obywatel zgłosi wątpliwości natury systemowej co do niezawisłości i bezstronności sędziów powołanych w wyniku tego procesu. W sytuacji, gdy NSA byłby zmuszony dojść do wniosku, że KRS nie daje wystarczającej rękojmi niezależności, kandydaci, którzy nie zostali wybrani, muszą mieć środek do skutecznego odwołania, ażeby zabezpieczyć proces powoływania sędziów przed bezpośrednimi lub pośrednimi wpływami i w ostatecznym rozrachunku zapobiec owym wątpliwościom.
- Gdyby sąd krajowy doszedł do wniosku, iż przyjęcie w ustawie o KRS zmian z 2019 r. nastąpiło z naruszeniem prawa Unii, zasada pierwszeństwa prawa unijnego wymaga od tego sądu odstąpienia od zastosowania się do tych zmian, niezależnie od tego, czy mają one charakter ustawowy, czy konstytucyjny, i dalszego uznawania swojej wcześniejszej właściwości do rozpoznania spraw, które wpłynęły do niego przed dokonaniem tych zmian - wskazał TSUE.
TSUE stanął na stanowisku, że jeżeli sąd krajowy dojdzie do wniosku, że zmiany ustawodawcze z 2018 r. naruszają prawo Unii, to na mocy zasady pierwszeństwa tego prawa będzie on miał obowiązek odstąpić od zastosowania się do tych zmian na rzecz stosowania wcześniej obowiązujących przepisów krajowych i przeprowadzić przewidzianą w nich kontrolę.
Wyrok TSUE to odpowiedź na pytania prejudycjalne Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawie pięciu kandydatów na sędziów SN, których Krajowa Rada Sądownictwa postanowiła prezydentowi nie przedstawiać, a jednocześnie przedstawiła wniosek o powołanie innych kandydatów.
Pominięci kandydaci odwołali się od uchwał KRS do NSA. Sąd ten - na wniosek skarżących o zabezpieczenie - zarządził wstrzymanie wykonania tych uchwał.
Problem tkwi w nowych przepisach o KRS, które nie tylko przerwały kadencje 15 członków Rady będących sędziami, ale też zmieniły zasady ich wyboru - dotychczas wybierało ich samo środowisko sędziowskie. Następców na wspólną czteroletnią kadencję wybrał w marcu 2018 r. Sejm. Nowe przepisy uniemożliwiły też możliwość skutecznego odwoływania się od uchwał KRS dotyczących przedstawiania Prezydentowi wniosków o powołanie nowych sędziów.
W kwietniu 2019 roku zmieniono przepis ustawy o KRS, wprowadzając zapis, że „Odwołanie nie przysługuje w sprawach indywidualnych dotyczących powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego". Ustawa ta stanowi także, że postępowania w sprawach odwołań od uchwał KRS w sprawach indywidualnych dotyczących powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego, wszczęte i niezakończone przed dniem wejścia w życie tej ustawy, podlegają umorzeniu z mocy prawa.
NSA spytał, czy przepisy Traktatu o Unii Europejskiej (art. 2 i art. 19 ust. 1) - a w związku z nimi art. 47 Karty Praw Podstawowych oraz inne przepisy prawa UE - powinny być interpretowane w sposób, z którego wynika zakaz zniweczenia prawa do sądu w zakresie odnoszącym się do kontroli uchwał KRS.
W grudniu 2020 roku opinię w sprawie pytań NSA przedstawił rzecznik generalny TSUE Evgeni Tanchev. Stwierdził, że "polska ustawa wprowadzona w celu wykluczenia możliwości poddania kontroli sądowej oceny kandydatów na stanowiska sędziów Sądu Najwyższego przeprowadzanej przez Krajową Radę Sądownictwa narusza prawo Unii".
Zdaniem rzecznika generalnego, zmiany wprowadzone w Polsce budzą poważne wątpliwości, czy proces nominacji sędziów jest obecnie ukierunkowany na wyłonienie do pełnienia urzędu w SN kandydatów immanentnie niezależnych, a nie politycznie wygodnych.
sygn. akt C-824/18 A.B. i inni
