Często w spółkach jest wakat w zarządzie, który oznacza niemożność prawidłowej reprezentacji osoby prawnej w obrocie prawnym i sądowym. Dotychczas nie było właściwego remedium na ten problem. Ograniczone umocowanie kuratora osoby prawnej, a także kuratora procesowego mającego działać za nią, gdy są braki w organach, od dawna powodowało praktyczne kłopoty.
Jak było dotychczas
Kompetencje kuratora osoby prawnej, ustanawianego na podstawie art. 42 kodeksu cywilnego przez sąd rejestrowy, gdy nie można prowadzić spraw ze względu na brak organów, ograniczały się do niedawna do „niezwłocznego postarania się" o powołanie organów osoby prawnej, ewentualnie jej likwidację (art. 42 § 2 k.c. w dawnym brzmieniu). Kurator procesowy spółki natomiast, ustanawiany przez sąd, gdy zachodzą braki w organie strony procesu uniemożliwiające jej reprezentację (art. 69 § 1 k.p.c.), był powołany jedynie do wpadkowej reprezentacji w procesie, gdy strona przeciwna chciała dokonać „czynności procesowej niecierpiącej zwłoki".
Na skutek ostatnich zmian w k.c. i k.p.c. nastąpiło rozszerzenie kompetencji zarówno kuratora osoby prawnej (art. 42 k.c.), jak i kuratora procesowego (art. 69 k.p.c.). Wynika ono z ustawy z 26 stycznia 2018 r. o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 15 marca 2018 r. i wprowadziła wiele zmian, głównie w ustawie o KRS, związanych z modernizacją rejestru za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Nowelizacja objęła także unormowania dotyczące kurateli materialnoprawnej osoby prawnej i kurateli procesowej.
Kurator osoby prawnej po nowelizacji pełni tymczasowo funkcję zastępczego organu spółki, uprawnionego do prowadzenia jej spraw, ale także do reprezentacji czynnej (składanie oświadczeń woli w imieniu spółki) i biernej (odbieranie oświadczeń kierowanych do spółki).
Zastępczy organ
Zgodnie z art. 42 § 2 k.c., reprezentuje on osobę prawną oraz prowadzi jej sprawy w granicach określonych w zaświadczeniu sądu rejestrowego do czasu powołania lub uzupełnienia składu organu albo ustanowienia likwidatora (na niektóre, najważniejsze czynności, odnoszące się do przedsiębiorstwa i nieruchomości, będzie musiał jednak uzyskać zgodę sądu rejestrowego, art. 42 § 3 k.c.). Co istotne, ustawowe kompetencje kuratora są precyzowane przez sąd w postanowieniu, a następnie ujawniane w wydawanym mu zaświadczeniu, z którego powinno wynikać, do jakich czynności jest on upoważniony. Kuratela jest z urzędu wpisywana przez sąd rejestrowy do KRS (art. 6033 k.p.c.), a w polu 5 rubryki 1 działu 5 rejestru przedsiębiorców dla spółek kapitałowych wpisuje się nie tylko podstawę powołania kuratora, ale także zakres jego działania (§ 56 lit. e) rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 17 listopada 2014 r.
